ÇAGATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ > ABUŞKA
ABUŞKA, ÇAGATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ > ABUŞKA
ÇAGATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ > ABUŞKA
1. ABUŞKA
XVI. yüzyıl başlarında eski Osmanlıca üzerine, bugünkü Anadolu sınırları içerisinde yazılmıştır. Çeşitli, fakat birbirine yakın Abuşka, Abuka der lûgati Çağatay, Lûgati Nevaî, Lûgati Mevlâna Nevaî, Mir Ai Şir Nevaî, el-Lûgati Nevaiyye gibi adlar altında kendine geniş bir istifade çevresi oluşturmuştur. Lûgate bu adın verilmesine sebep yazarın bilinmeyişi ve “ihtiyar kadın” manasında olan Abuşka kelimesi ile başlaması olmuştur. İstanbul kitaplıklarında birçok yazma nüshalarına rastlanmaktadır. [Lâleli 1911; Sahip Molla 1215; Vehbî Efendi 579; Aşi r Efendi 348; Selim Ağa 1215; Fatih 5243; Ahmedî Salis 2763; Nuri Osmaniyye 4847; Aya-Sofya 4748 ve ilahara]. Anadolu kitaplıklarında da bulunacağına asla şüphem yoktur, hâlbuki T. Josej vaktiyle eline geçirdiği bir yazma Abuşka nüshasını unikum olarak saymıştır.
Lûgat 1862 tarihinde kısaltılmış olarak Vambery tarafından, 1868 tarihinde ise al-Luğat al-Nevaiyye val-istişhādāt al-Çağatāiyye adı altında Velyeminov-Zernov tarafından geniş bir şekilde yayınlanmıştır[1].
Lûgat insivcamlı ve istifadeye elverişli olup esas malzemesini, başta Ali Şir Nevaî olmak üzere, Lütfî’nin Gül ü Nevruz’undan, Mir Haydar’ın Mahzen’inden, Babur Mirza, Sultan Hüseyin Baykara, Ubeyd Mirza, İskender Mirza ve emsalinin eserlerinden örneklerle beraber almıştır. Bazı örnekler diğer küçük şairlere ait olmuştur.
Abuşka’nın en eski bnüshası 1560 yılında yazılmıştır. Zaman itibariyle Bedaiüél-Lûgat’e eş sayıldığından aralarında bazı benzerliğin mevcud olduğu iddia edilmektedir, fakat tertip ve tanzim bakımından ayrılırlar. Bedaiü’n en orijinal tarafı az da olsa Irak ve Azerbaycan Türkçelerinden bahsedişidir.
[1] A. Vambery, Abuska. Csagatajtörök szogyüjtemeny, 1862; V. V. Velyaminov-Zernov, Slovar djagataysko-turetskiy, SPb, 1868; Türkçesi Besim Atalay tarafından [Abuşka Lûgati veya Çağatay Sözlüğü, Ankara 1970, IV+452s.] yayınlanmıştır.
