Türkçede ve Türk töresinde 'Dokuz Arka' sözcüğü-Suat Özer
TDH Sözlükleri
03.11.2017, 19:49 04.11.2021, 18:44
Türkçede ve Türk töresinde "Dokuz Arka" sözcüğü
Suat Özer
ANLAMI-AÇIKLAMASI: Dokuz+Arka >
Kökeni: Türkçe.
- Eski Türkçede dokuz: tokuz/tokkuz
- Eski Türkçede arka: art, sırt (art +kA)
Eski dönemlerde soyluluk gösterme ve soyunu belli etme amaçlı olarak, bir kişinin babasından başlayarak geriye doğru dokuz atasını bilip sayması geleneği uygulanırdı.
Bu töreye kısaca Dokuz Arka denirdi.
Dokuz Arka töresi, özellikle genç kuşakların bilinçlenmesi ve Türk töresinin korunup yaşatılması yolunda son derece önemli bir işlev görmüştür.
Son yüzyıllarda giderek yürürlükten kalkmış olsa da "Türklük bilincinin" günümüze dek ulaşmasında olağanüstü bir katkı yaptığı çok açıktır.
Buna ek olarak Türklerde dokuz sayısı ve türevleri hep kutlu/kutsal bir sayı olarak benimsenmiştir. Türklerde 9, 19, 99 sayıları her zaman önemli olmuş ve çeşitli simgesel anlamlar yüklenerek daima yaşatılmıştır.
Dokuz Tuğ,
Dokuz Oğuz,
Dokuz Boy,
Dokuz Yer,
Dokuz Gök,
gibi sayısız kullanım yeri vardır.
Ayrıca 19 diğer kutsal ve önemli bir sayı olarak görülür. Atatürk'ün yaşantısında 19 sayısının önemi inanılmayacak kadar açıktır ve ilgi çekicidir.
- Doğum yılı: 1881= 99x19
- Nüfus kütük numarası: 19
- Nüfus cüzdanı numarası: 993814 = 52306x19
- Politikaya girişi: 1900 =100x19
- Harp okulundan Türk subayları arasından mezun oluş sırası: 19
- Harp akademisine kaydolduğu devre: 57 = 3x19
- Orduya yüzbaşı olarak katılırken sıra numarası: 38 = 2x19
- Komutanlık yaptığı ilk piyade alayının numarası: 38 = 2x19
- Komutanlık yaptığı ikinci piyade alayının numarası: 57 = 3x19
- Albaylığa terfi ettikten 19 sonra komutanı olduğu tümenin numarası: 19
- Samsun’a çıkışı ve Kurtuluş Savaşını başlatması tarihi: Mayıs 19, 1919
- Samsun’a çıkarken kendisi dahil Bandırma gemisindeki subay sayısı: 19
- Mareşal ve General ünvanlarını alış tarihi: 1921, Eylül 19
- Kendisine verilen toplam madalyaların sayısı: 19
- İlk Büyük Millet Meclisindeki sıra numarası: 19
- İstanbul Akaret’lerdeki evinin numarası: 76 = 4x19
- Ölüm tarihi: Kasım 10, 1938 =102 x19, 57 yaşında = 3x19
- İsmindeki harflerin sayısı: Mustafa Kemal Atatürk: 19
Türk söylencelerinde ve masallarında 9 sayısını sıkça görürüz.
Türk söylencelerinde dünyayı yaratan Kayra Han, dünyanın merkezine dokuz dallı bir çam ağacı dikmiştir.
Altay Türklerinin kıyamet inancında denizin dibinde dokuz çatallı Karataş vardır. Bu taş dokuz yerinden ayrılacak, böylece kıyamet kopacak ve koyu sarı renkli demirden atlara binmiş dokuz savaşçı yeryüzüne saldıracaktır.
Altay ve Sibirya Şamanlığında kamlar göğe çıkarak dokuz katını dolaştıktan sonra yere inerler. Göğe çıkmasından önce yapılan törende, kam dokuz kişinin tuttuğu ak bir keçe üzerine konarak dokuz kez döndürülür.
Nart destanlarında da zaman zaman bu sayıya rastlanır. Örneğin Demirci Debet’in dokuz oğlu olduğu söylenir.
İslam inancına göre Allah’ın (c.c) 99 adı vardır ve Türklerin kutlu rakamı olan 9 ile bağlantılı olduğu için çok büyük ilgi görmüştür.
Moğollarda güneyde 99 Tanrı bulunur ve göğün dokuz oğlu olduğu kabul edilir.
Türklerde ve Türk dünyasında dokuz sayısının önemi yukarıda sıraladığım tinsel (ruhsal) inanışlar bağlamında sürekli olarak diri kalmış ve buna bağlı olarak "Dokuz Arka" kavramı ortaya çıkmıştır.
Günümüzde, dedesinden önceki büyüklerinin adını bilen kaç kişi vardır, yorumu size bırakıyorum...
Saygılarımla.
Suat Özer
