TÜRK DÜNYASI VE TÜRK DİLİ

TÜRK DÜNYASI VE TÜRK DİLİ

Prof.Dr. Ahmet BURAN, Doç.Dr. Ercan ALKAYA

Türk Dünyası

Türk dünyası dediğimiz ve Türklerin tarih boyunca yaşadığı coğrafya, 2090 doğu boylamları ile 3365 kuzey enlemleri arasında yer alır. Bu alan kuş uçuşu, doğudan batıya 67 bin, kuzeyden güneye 3 bin kilometredir.

Türk dünyası birçok kişi tarafından değişik şekillerde tasnif edilmiştir. En çok kabul gören tasniflerden biri , “AltaySibirya Türkleri, Batı Türkleri, Doğu Avrupa Türkleri ve Türkistan Türkleri” şeklindeki genel bölümlendirmedir.

Buna göre:

Altay Sibirya Türkleri:

Altay, Baraba, Çulım, Dolgan, Hakas, Karagas, Koybal, Kumandı, Sabir, Sagay, Şor, Telengit, Televüt, Tobol, Tofalar, Tuva ve Yakut Türkleri.

Batı Türkleri:

Ahıska, Azerbaycan, Balkanlar (Batı Trakya, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya) Irak, İran (Afşar, Azeri, Halaç, Hamse, Horasani, Boçagcı, Kaçar, Karacadağ, Karagözlü, Karakoyunlu, Karapapak, Karayi, Kaşgay, Şahseven, Türkmen), Kıbrıs, 12 Adalar, Suriye ve Türkiye Türkleri.

Doğu Avrupa Türkleri:

Gagavuz, İdilUral (Başkurt, Çuvaş, Kazan, Mişer), Kafkasya (KaraçayMalkar, Kumuk, Nogay, Stavropol Türkmenleri), Karayim, Kırım (Kırım Tatarları, Belorusya Tatarları, Litvanya Tatarları, Polonya Tatarları, Kırımçak) Türkleri.

Türkistan Türkleri:

Afganistan, Doğu Türkistan (Kazak, Kırgız, Salar, Sarı Uygur, Uygur), Karakalpak, Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen Türkleri.

Yönlere göre yapılan tasnifte ise genellikle Türkler, Doğu Türklüğü, Kuzey Türklüğü ve Batı Türklüğü şeklinde gruplandırılır. Kabaca, Hazar denizinin doğusunda kalan Türklere Doğu Türklüğü, kuzeyinde kalanlara Kuzey Türklüğü ve bu sınırın güneyi ile batısında kalanlara da Batı (Güneybatı) Türklüğü denmektedir:

Batı Türklüğü

• Türkiye Türkleri
• Rumeli Türkleri (Yunanistan, Bulgaristan BosnaHersek, Kosova, Hırvatistan, Makedonya, Moldova).
• Kıbrıs Türkleri
• Suriye Türkleri
• Irak Türkleri
• Azerbaycan Türkleri (Kuzey Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve İran’daki Güney Azerbaycan Türkleri).

Doğu Türklüğü

• Batı Türkistan Türkleri (İran’ın Horasan bölgesinde, Afganistan’ın kuzeyinde ve Rusya Federasyonu’nda yaşayan Türkler ile Türkmen, Özbek, Karakalpak, Kazak, Kırgız Türkleri).
• Doğu Türkistan Türkleri (Çin’in batı bölgesinde, Doğu Türkistan’da bulunan Uygur ve Kazak Türkleri).

Kuzey Türklüğü

• Sibirya Türkleri (Saha/Yakutlar).
• Abakan Türkleri (Tuvalar ve Hakaslar).
• Altay Türkleri
• İdil Ural Türkleri (Kazan ve Batı Sibirya Tatarları, Başkurtlar, Çuvaşlar).
• KaThas Türkleri (KaThasların kuzeyindeki Karaçay Malkar, Nogay ve Kumuk Türkleri).
• Kırım Türkleri (Kırım, Özbekistan, Türkiye ve Romanya).
• Karay Türkleri (Ukrayna, Polonya ve Litvanya).

Yukarıda belirtilen ve Türk dünyası dediğimiz alanın içinde kalan, Çin, Moğolistan, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Moldova, Romanya, Sırbistan, Hırvatistan, BosnaHersek, Kosova, Bulgaristan, Makedonya, Yunanistan, Suriye, Irak, İran, Tacikistan, Afganistan, Polonya gibi yabancı ve Türkiye, Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan gibi Türk kökenli ülkelerde Türkler yaşamaktadır.

Türk dünyası coğrafyasında yaşayan Altay, Tuva, Hakas Türkleri çoğunlukla Şaman, Gagavuz, Çuvaş ve Yakutlar Ortodoks Hristiyan, Çin’in Kansu eyaletindeki Sarı Uygurlar Budist, diğer Türkler Müslümandır. Bunlardan başka yazı dilleri bulunmayan, ancak lehçeleri Kuzeydoğu grubuna giren, Polonya ve Litvanya’daki Karay Türkleri de Musevi’dir. Türk nüfusunun yaklaşık olarak % 98’i Müslüman, % 2’si de diğer din ve inanç sistemlerine mensuptur.