Dil, Lehçe, Şive, Ağız nedir? Özellikleri, Örnekler ve Kısa Bilgi
Dil Nedir?
Bir sesli işaretler sistemi olan dil, aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır. Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır. Dil, toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık, sosyal bir kurumdur.
Ana dil nedir?
Bugün ses yapısı, şekil ve anlam bakımından birbirinden az ya da çok farklılaşmış bulunan dil veya lehçelerin, kök bakımından bilinmeyen bir tarihte birleştikleri ortak dil: Ana Türkçe, Ana Moğolca, Ana Altayca, Lâtince vb.
Kendisinden başka diller veya lehçeler türemiş olan dil. (TDK)
Ana dili nedir?
İnsanın doğup büyüdüğü aile ve soyca bağlı bulunduğu toplum çevresinden öğrendiği, bilinç altına inen ve kişilerle toplum arasındaki ilişkilerde en güçlü bağı oluşturan dil.
Çocuğun ailesinden ve içinde yaşadığı topluluktan edindiği dil. (TDK)
Lehçe nedir?
Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt. (TDK)
Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar. Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. Bazı dilciler, büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler. Çuvaşça ve Yakutça, Türkçenin lehçeleridir. Yakutlar, Sibirya'nın kuzeyinde otururlar, Şamanist ve Ortodoksturlar. Çuvaşlar ise Volga'nın iki kolunun kesiştiği bölgededirler ve Ortodoks dinindedirler.
Şive nedir?
Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir. İstanbul'da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir. Ayrılık yazı diline girmiştir. Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.
Aşağıdaki tabloda Türk dillerinde cümle yapısını görebilirsiniz:
| Diller | Cümle yapısı |
|---|---|
| Türkiye Türkçesi | Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor. |
| Gagavuzca | Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr. |
| Azerice | Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır. |
| Türkmence | Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar. |
| Özbekçe | Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi. |
| Uygurca | Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu. |
| Kazakça | Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı. |
| Kırgızca | Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat. |
| Tatarca | Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza. |
Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz.
| Diller | Cümle yapısı |
|---|---|
| Türkiye Türkçesi | Yeni Yılınız Kutlu Olsun. |
| Gagavuzca | Yeni yılınızı kutlerim. |
| Karaimce | Sizni yanhı yıl bıla kutleymın. |
| Azerice (Azerbaycan) | Yeni iliniz mübarek olsun. |
| Azerice (İran) | Teze iliniz mübarek. |
| Irak Türkçesi (Irak) | Y'engi iliwiz mübarak olsun. |
| Türkmence | Taze yylynyz gutly bolsun. |
| Özbekçe | Yangi yilingiz kutli bo'lsin. |
| Uygurca | Yengi yılıngızğa mübarek bolsun. |
| Kazakça | Janga jılıngız kuttı bolsın |
| Karaçayca | Cangngı cılığıznı alğışlayma. |
| Balkarca | Cangngı cılığıznı alğışlayma. |
| Nogayca | Yana yılınız men. |
| Karakalpakça | Canga cılıngız kuttı bolsın. |
| Kırgızca | Cangı cılıngız kuttu bolsun. |
| Tatarca | Sezne yanga yıl belen tebrik item. |
| Kırım Tatarcası | Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun. |
| Moldova-Romanya Tatarcası | Ceni cılınız kutlu bolsun. |
| Başkırtça | Hezze yangı yıl menen kotlayım. |
| Kumukça | Yangı yılıgız kutlu bolsun. |
| Hakasça | Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni. |
| Tuvaca | Caa çıl-bile bayır çedirip or men. |
| Hakasça | Naa çılnang alğıstapçam şirerni. |
| Altayca | Slerdi cangı cılla utkup turum. |
| Şorca | Naa çıl çakşı polzun. |
| Yakutça | Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin. |
| Çuvaşça | Sene sul yaçepe salamlatap. |
