Altay Türkleri kendileriyle ilgili yapılan ilk çalışmalarda ‘Oyrot’ adıyla anılmışlardır. Aynı şekilde cumhuriyetin başkenti olan Gorno-Altaysk’a da ‘Oyrot-Tura’ denilmiştir. Tarih boyunca Oyrotların idaresinde yaşamaları sebebiyle diğer Türk kitleleri ile temasları kesilmiş olan ve havza kültürü yaşayan Altay Türkleri İslamiyet’le temas etmemişler, eski Türk inanç ve gelenekleri içinde yaşamaya devam etmişlerdir.[1]Abakan, Ob ve Yenisey havzalarında, Altay, Sayan, Tangnau-Ula dağlarında yaşayan Türk kabilelerinin tamamına ‘Altay Türkleri’ adı verilmektedir.[2] Altay Türkleri, kuzey ve güney olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Güney grubuna: Altaylıların kendisi, Telengitler, Telesler, Teleütler ve Maymanlar girmektedir. Kuzey grubuna ise Şorlar, Çelkanlar, Kümandiler ve Tubalar. Sonuncular arasında dilde, kültürel ve yaşam tarzı özelliklerinde ve aynı zamanda antropolojik tipte Altaylıların güney grupları için karakteristik olan farklı elementler gözlemlenmektedir.[3]
İbrahim Dilek’in Suzarakov’dan aktardığına göre, Altay destanlarının teşekkül ettiği döneme ve konularına göre tasnifi şu şekildedir:
A. Ataerkil döneme ait destanlar
B.İlk feodal döneme ait destanlar
C. Feodal döneme ait destanlar[4]
Türkiye'de yayınlanmış Altay Türkleri'ne ait destanlar şunlardır: Maaday-Kara, Kozın Erkeş, Közüyke, Ay Sologoy lo Kün Kologoy,Kan-Kapçıkay, Boydon-Kökşin, Er Samır, Ak Tayçı, Kökin Erkey, Altay Buuçay, Malçı Mergen, Oçı Bala, Ösküs-Uul, Kan-Ceeren Attu Kan-Altın, Temene-Koo, Kara-Taacı Kıs, Kögüdey Kökşin le Boodoy-Koo, Altın Ergek, Erke-Koo, Ölöştöy, Katan-Kökşin ile Katan-Mergen, Şulmus-Şunı, Ak-Biy, Üç Kulaktu Ay Kara At, Alıp-Manaş.
[1] Dilek, “Altay Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi 9, s. 787.
[2] İnan, Makaleler ve İncelemeler I, s. 33.
[3] Potapov, Altaylılar, Etnik Yapıları ve Kültürler Varlıkları, Makaleler, s. 27.
[4] Dilek, Altay Destanları 1, s. 20.
Bekki, Selahaddin, Altay-Türk Destanı Maaday-Kara (İnceleme-Metin), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2001.
Dilek, İbrahim, Altay Destanları 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
––––, Altay Destanları 2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
––––, Altay Destanları 3, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
––––, “Altay Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. 4, Edebiyat, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1998.
––––, “Altay Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi 9, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
Ergun, Metin,Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
Naskali, Emine Gürsoy, Altay Destanı Maaday-Kara, İstanbul: YKY, 2015.
Potapov, Leonid Pavloviç, Altaylılar Etnik Yapıları ve Kültürel Varlıkları Makaleler, (çev.) Atilla Bağcı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2014.
Türkiye Dışındaki Türkler Antolojisi 24, (haz.) Elçin ve diğerleri, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12609,boydonkoksinpdf.pdf?0[Son Erişim Tarihi: 19.07.2017]
İbrahim Dilek’in Suzarakov’dan aktardığına göre, Altay destanlarının teşekkül ettiği döneme ve konularına göre tasnifi şu şekildedir:
A. Ataerkil döneme ait destanlar
- Korkunç yaratıklarla mücadeleleri anlatan destanlar
- Yeraltındaki âlemle mücadeleyi anlatan destanlar
- Kahramanın evlenmesini anlatan destanlar
- Aile ve söök içindeki ilişkileri anlatan destanlar
- İstilâcılarla mücadeleyi anlatan destanlar
B.İlk feodal döneme ait destanlar
C. Feodal döneme ait destanlar[4]
Türkiye'de yayınlanmış Altay Türkleri'ne ait destanlar şunlardır: Maaday-Kara, Kozın Erkeş, Közüyke, Ay Sologoy lo Kün Kologoy,Kan-Kapçıkay, Boydon-Kökşin, Er Samır, Ak Tayçı, Kökin Erkey, Altay Buuçay, Malçı Mergen, Oçı Bala, Ösküs-Uul, Kan-Ceeren Attu Kan-Altın, Temene-Koo, Kara-Taacı Kıs, Kögüdey Kökşin le Boodoy-Koo, Altın Ergek, Erke-Koo, Ölöştöy, Katan-Kökşin ile Katan-Mergen, Şulmus-Şunı, Ak-Biy, Üç Kulaktu Ay Kara At, Alıp-Manaş.
[1] Dilek, “Altay Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi 9, s. 787.
[2] İnan, Makaleler ve İncelemeler I, s. 33.
[3] Potapov, Altaylılar, Etnik Yapıları ve Kültürler Varlıkları, Makaleler, s. 27.
[4] Dilek, Altay Destanları 1, s. 20.
Bekki, Selahaddin, Altay-Türk Destanı Maaday-Kara (İnceleme-Metin), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2001.
Dilek, İbrahim, Altay Destanları 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
––––, Altay Destanları 2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
––––, Altay Destanları 3, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
––––, “Altay Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. 4, Edebiyat, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1998.
––––, “Altay Türkleri Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi 9, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
Ergun, Metin,Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
Naskali, Emine Gürsoy, Altay Destanı Maaday-Kara, İstanbul: YKY, 2015.
Potapov, Leonid Pavloviç, Altaylılar Etnik Yapıları ve Kültürel Varlıkları Makaleler, (çev.) Atilla Bağcı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2014.
Türkiye Dışındaki Türkler Antolojisi 24, (haz.) Elçin ve diğerleri, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12609,boydonkoksinpdf.pdf?0[Son Erişim Tarihi: 19.07.2017]
