AVESTA’DA TÜRKLER
AVESTA’DA TÜRKLER
E. Blochet’den Çeviren Harun Güngör
Gök İmparatorluğu (Çin) kronikleri Türklerin adının 552 yılına kadar dünya tarihinde görülmediğini rivayet etmektedir. Hâlbuki Hunların galibiyetinden sonra ayakta kalabilen halklar kendilerini dövme demirden silah yapmak için Altay maden ocaklarında istihdam eden İbirlerin (Juan-Juanların) hâkimiyetini ortadan kaldırdılar.
Türk ismi, ya da en azından türediği kök M.Ö. 6.yüzyıldan çok önceleri vardı. Avesta’da Thraetaona’nın: payına İran düşen Airiya 
Arya), Batı’nın hakimi olan Sairima ve Doğu’nun efendisi olan Tura adlı üç oğlu vardı. Burada sözü edilen Tura, Türklerin atasıdır ve adlarından ayrı tutmak imkânsızdır. Hiç şüphe yok ki bu isim Avestik kökenlidir. Çünkü Dinkart’ın sunduğu şekliyle bu isim, nask bölüm) Citradat’ın analizinde görülmektedir. Avesta’da Tuirya [=Turya] Turani ülkelerin sıfatı olarak geçmektedir. Boundahishn’de bu adlandırma şöyle geçer: “tuiryanam, saininam, dahinam dahyuram naram ashaonam fravashayo yazamaide” [Turani ülkelerin aziz insanlarının, Çinlilerin, Dahyaların fravaşilerine kurban kesiyoruz] yani hiç şüphe yok ki bunlar İran’dan Çin sınırlarına kadar, Çin’de ve Baktirya’da yaşayan Zerdüştilerdi. Yeşt XIII/123 pasajında aziz Frarazi’nin babası olan Tura adlı bir şahıstan bahsedilmektedir. “Turani Danular” İranlıların amansız düşmanları olarak birçok kez zikredilmektedirler: khrumao asebish frazainti danunam baevarepaitinam. [Danuların birlerce şefinin yıkılmış evleri ziyana uğradı]. Buradaki baevare kelimesinin, herkesin bildiği gibi Altaylı toplulukların üst birliğini, yani “10.000” kişiden meydana gelen temel askeri birliğini ifade eden tümen kelimesinin tercümesi olduğu apaçıktır. Ashavazdah adlı iki kahraman ile Thrita adlı bir üçüncüsü, “Danu Turanlılarının” reisleri, danavo tura, Asabana Kara , Asabana Vara ve çok güçlü olan Duraekaeta’ya yakarmaktadırlar.* Bu çevrim/döngü tam olarak bilinmese de, Vishtaspa’nınkinden farklı olup tarihi tam olanak söyleyemesek de galiba ondan daha öncedir. Zira Vishtaspa, Thrita’nın ruhunu rüyasında görmüştür. İranlıların amansız düşmanı olan Afrasyab, Avesta’nın nask Citradat’ı tekrar eden Boundahishn’de Thraetaona’nın oğlu Tura’nın soyundan gelmekte ve Avesta, ona övgülü “Turanlı haydut”, mairyo tuiryo sıfatını vermektedir.
Ne kadar geriye götürülmek istense de yazım tarihi Touman’ın hükümdarlığından yani Hunların Orta Asya’nın hâkimleri oldukları dönemden çok önce olan Avesta’nın kaleme alındığı çağda en azından Türklerin isminin kökünün var olduğu rahatlıkla görülür.
*E. Blochet ,Le Nom des Turks dans l’Avesta, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (Apr., 1915), pp. 305-308
NOTLAR
Avesta’nın bir çok yerinde ( Yt.V.54 73;XIX 41,XIII,38). Turanlı Hunus ve Danus’lardan söz edilmektedir. ( belki de bunlar sadece mitik ya da mitoloji kaynaklı olabilir. Bu kavramlar daha sonra düşman Turanlılar için kullanılmış olabilir.( C.De Harlez,Avesta, Livre Sacré du Zoroastrisme ,Traduit du texte Zend, , Paris 1881,C.1,s143)
Fravaşi :İyi kainattaki bütün varlıkların koruyucusu
Thraetaona: mitolojik bir karhama
Juan-juanlar eski adları ile ib-ibi= ibim,ibil,ibir ( Reşidüddin’de İbi’nin çoğulu olarak gözükür,l=r) Çinlilerin Sien-pi dedikleri Sibirlerdi
Türklerin komutanı Prens Wei’nin kızı ile evlenen Touman idi. ve İli Kagan= Büyük kağan unvanının aldı. Orhun kitabelerinde Touman ‘ın Bumin Kağanla niçin özdeştirildiğini bilmiyorum.Çinliler kesinlikle yabancı birinin ismini bilimsel olarak yazarken “T” yi “B” ye dönüştürmezler. Hunlarda olduğu gibi Türk halklarında da hükümdar unvanı Türkçe olan Cabgu/Yabgu idi. Kağan kelimesi Tunguzlara aitti. Tabii olarak İbirler Tunguzlardı. Tang Hanedanı zamanında Türkler nezdinde Tan-yu= kabilenin başı/şefi Kağan= Kho-han dı. Kağan’nın hanımı da Kho-houa-touen ( Khaghatoun=kgan-tour) idi.
Tchabghou unvanı Türklerin ataları Hunların komutanlarına verilen bir unvandı. Sibir Tunguzları 93 yılında güçlenmeye başladılar ve onlar da (Tchabghou=Tan-yu)unvanının aldılar. Zira o dönemde Hunlar Kuzey Asya’yı egemenlikleri altında bulunduruyorlardı. O dönemin Sibir komutanlarından/lider,/Önderlerinden Mou-young –she-kouei göğün oğlu( fils du ciel) büyük Yabgu= tai tan-yu unvanının aldı. Bu durum bize gösteriyor ki, Yabgu unvanı büyültücü, yüceltici bir unvandı ve ailenin bu unvana ihtiyacı vardı...
402 Sibir/İbirlerin hükümdarı Touloun batıda Yen-khi (Kharnshar) doğu da Kore Denizine kadar bütün bölgeyi egemenliği altına alınca Türk /Altay dünyasına gücünü göstermek için Yabgu unvanının terk ederek Tunguzca kağan anlamına gelen Kang-mou unvanının aldı. İşte bu, 552 Touman’ın unvanı oldu. Yabgu unvanının Moğolca’da Chouboughou= imdat,çevik, atik olduğu kabul edilebilir. Aynı semantik gelişmeyi Tekin kelimesinde de görmek mümkündür.
Darmesteter, Zend Avesta, c. 3, s. Lviii. Yeşt, XIII,143.
Yeşt, XIII,143.
Yeşt XIII,144: Dohialar Grekçe Çince Ta-hia İskitlerin işgalleri döneminde Onlar Baktirya bölgesini işgal ettiler. Onlar Hazar Denizinin doğusunda oturuyorlardı. Dahia”ların buradaki zikredilişlerinin kesin tarihini vermek mümkün değildir. Bu tarih M.Ö. VII.yüzyıldan Arsasidlerin İran egemenliği dönemine kadarki zaman aralığında olabilir.
Yeşt, XIII,143.
Darmesteter, c. II.s.544
Yeşt, XIII,s,38
Modern Moğolca’da kullanılan Touman ,toman, Farsça bu kelime Altayca Tuoman,Toman bu çok eski Çincedeki “to-man” (10.000 kişi) ödünç alınmış olabilir.
Türkçe “Kara” kelimesi Türkçe ve Moğolca isimlerde sıkça kullanılmaktadır.
Vara, doğu Türkçesinde gür/gör hızlı,becerikli kelimesinden gelmektedir. Görmek, güvenmek, birini önder olarak kabul etmek anlamındadır.
*Onlar bütün dilekleri ve istekleri kabul eden, krallığa refah, toprağa verimlilik ve savaşlarda taraftarlarına zafer ihsan eden Ardviçura’ya” kahraman Turanlı savaşçılar; Kara Asabana, Vara Asabana ve güçlü Duraekata’ya karşı savaşlarda ve hayatta bize galibiyet nasip eyle” diye dua ediyorlardı.( Avesta, Yeşt:XIII/74)
Yeşt: V/73: Zend Avesta t:III,p,4
YeştV/41; Yeşt XIX;56.
