Beylikler Devri Eserlerinde Görülen Başlıca Gramer Özellikleri

Beylikler Devri Eserlerinde Görülen Başlıca Gramer Özellikleri


Eski Anadolu Türkçesi Ders Notları pdf için tıklayınız: Eski Anadolu Türkçesi Ders Notları pdf 

I. İmlâ Özellikleri

Bu dönem eserlerinde, Türkçe kelimelerin yazımında bir imla birliğinden söz edilemez. Bir kelime bazen aynı metinde birden çok yazılış şekliyle karşımıza çıkmaktadır. Bu dönem eserlerinde görülen başlıca imlâ özellikleri şunlardır:

1. Türkçe kelimelerde harflerden ayrı olarak Uygur yazı dili geleneğine bağlı olarak yer yer üstün işaretinin yazıldığı görülmektedir. Bunu, aynı zamanda aslî uzun ünlülerle ilgili görenler de vardır.51 btşın (Mar. 9a/9); vtrdur (Mar. 13a/3)

2. Arap yazısında p, ç, g, n işaretlerinin olmamasından dolayı bu sesler b, c, k, ng (sağır nun) harfleri ile gösterilmiştir. yabrak (Mar. 34b/9), aclık (Mar. 18b/4) Zaman zaman da Fars imlâsının etkisiyle bu sesler p, ç, g harfleriyle, n sesi ise, Uygur imla geleneğinin etkisiyle ng ile gösterilmiştir. tengri ta’ala

3. Eski Türkçedeki kalın ve ince sıradan t’ler, bu devir eserlerinde genellikle ince sıradan gelenler için dal ile, kalın sıradan gelenler tı ile gösterilmiştir. dürlü (Mar. 32a/11); dütün (Mar. 21b/10); turub (Mar. 33b/7); toEru (Mar. 48b/12); tamar “damar” (Har 24)

4. s harfinin yazımında Türkçe kelimelerde ince ve kalın sıralı yapılara göre herhangi bir kural yoktur. sakın (Mar. 18b/4); savaşdı (Mar. 16a/9)

5. Bu devir eserlerinde Uygur yazı geleneğinin etkisiyle bazı ekler ayrı yazılır. hısım-lar (Mar. 12a/4); müsülman-lık (Mar. 12a/9)

II. Sesbilgisi Özellikleri

1. e/i meselesinde Beylikler devri eserleri i tarafındadır. irmez (Mar. 31a/10); yil (46a/12); vir-(Mar. 38b/7); dirnegi (Har. 27); irdi (Har 121); yitdiler (SN 806); bislendi (SN 724)

2. Bu devir eserlerinde görülen en önemli sesbilgisi özelliği ünlülerdeki yuvarlaklaşmadır. Aşağıdaki eklerin ünlüleri daima yuvarlak olarak görülmektedir.

a) Zarf-fiil eki -up/-üp: yıg-up (KK 95b/6); kakıyup (SN 1435)

b) Ettirgenlik eki -dur-/-dür-: an-dur- (KK 60a/9); azdurmamış (Hur 1006); yandurdı (Hur 1659); yagdurdı (Hur 4803); döndürdi (Hur 5709); yi-dür-(KK 62b/9); bildüreler (Har 7)

c) Bildirme ekleri +dur/+dür; +uz/+üz: zulm-dur (KK 38a/8); yiri-dür (KK 12b/1); tdemdür (Har 17); gamdur (Har 100); zamanuz (KK 7b/3); arıdur (Hur 21); melekdür (Hur 2426); bitidür “mektuptur” (Hur 6586)

d) Sıfat-fiil eki -duk/-dük: itdükümüz (KK 57b/2)

e) İyelik eklerinin bağlantı ünlüleri +un/+ün; +umuz/+ümüz: şehümün (Hur 2558); hecrümün (Hur 2770); işümüz (Hur 3610); katuma (Hur 4727); dilüm (SN 732); hasılum (SN 732); başumda (SN 749); çerimüz (SN 737); sayvanumuz (SN 908)

f) İlgi hali ekinin bağlantı ünlüsü daima yuvarlaktır +un/+ün; +nun/+nün: zamanun (KK 61a/3); zariflerün (KK 116b/2); kadrinün (Har 20); hakkun rahmetlerinden (Hur 170); şahun hükmine (Hur 478)

g) Sıfat yapma ekleri +lu/+lü; +suz/+süz: assı-lu (KK 105a/10); gözi yaşludur (Hur 2463); eyerlü (Hur 4916); suretlü (Har 43); tatlu (SN 859); gussalu (910); sınıhlu (1648); dikensüz (1851); dilek-süz (KK 26b/3); oransuz (Hur 1057); belüsüz (Hur 1516)

h) Geniş zaman ekinin bağlantı ünlüsü u-r: yorılur (KK 24b/2); bil-ü-r (KK 111a/2); idinür (Har 19); görişür ol (1046); tonadurlar (SN 1352)

i) Zarf-fiil eki -u/-ü: eyle-y-ü; başar-u (KK 69b/8); iste-y-ü (Har 37)

3) Beylikler devri metinlerinde birtakım ekler daima düz ünlü taşımaktadır. Bu ekler şunlardır:

a) Belirtme hali eki +ı/+i: od-ı (KK 95a/7); yollar-ı (KK 15b/1)

b) İyelik 3. tekil şahıs eki +ı/+i; +sı/+si: yol-ı (KK 1b/3); zıyan-ı (KK 70a/9); uyhu-sı (KK 99b/3); ulusı (Hur 4477); ölüsini (Hur 568); şahun hükmine (Hur 478)

c) Soru eki mı mi: alısar mı (KK 3a/10)

d) Görülen geçmiş zaman eki -dı/-di: zikr olın-dı (KK 116a/1); uy-dılar (KK 61b/7); sürdi (Har 68); oturdı (Hur 1246); dürdi (SN 1651)

e) İsimden isim yapma eki +cı/+ci: bakla-cı (KK 8b/4)

f) Duyulan geçmiş zaman eki -mış/-miş: ur-mış (KK 61b/7)

g) Fiil çekiminde 2. tekil ve çoğul ekleri -sın/-sin;-sız/-siz: olmış-sın (KK 30b/7); ola-sız (KK 31b/7)

h) Emir 2. tekil şahıs eki -gıl/-gil: dut-gıl (KK 54a/7); bil-gil (KK 32a/3); itgil (Har 73); otur-gıl (Hur 2661); kıymagıl (SN 704); su bigi akmagıl (SN 1363)

i) Fiilden isim yapma eki -ıcı/-ici: sovud-ıcı (KK 6a/6); öldür-ici (60b/9)

j) Zarf-fiil eki -ınca/-ince: togınca (KK 98a/4)

k) Dönüşlülük ve edilgenlik eklerinin bağlantı ünlüleri -ı-n/-i-n;-ı-l/-i-l: bul-ı-n (KK 29a/8); sor-ı-l-mış (43a/7); göt(ü)r-i-ldi (Hur 2409); tak-ı-n-uruz (Hur 2080); bulınmaz (SN 1851) l) Fiilden isim yapma eki -ş: ur-ı-ş-da (KK 45a/3)

m) Fiilden isim yapma eki +lık/+lik: ulu-lık (KK 85b/7); yavuz-lık (KK 55b/4); konıhlıga (SN 1651) 4. k>h sızıcılaşması görülmektedir. yohsul (

III. Yapıbilgisi Özellikleri

Beylikler devri eserlerinde görülen başlıca yapıbilgisi özellikleri şöyle sıralanabilir:

1. İstek 1. çoğul şahısta -avuz/-evüz şekli kullanılmaktadır: bakavuz (Hur 110); bulavuz (Hur 568); bilevüz (Hur 1682); nidevüz (SN 716); toylayavuz (SN 833); yiyevüz içevüz (1057)

2. Emir 2. tekil şahısta -gıl/-gil eki görülür: gel-gil (KK 107b/7); dutgıl (Hur 1925); bilgil (Hur 1996)

3. Duyulan geçmiş zaman eki -mış/-miş yanında -up’lu şekiller de kullanılır: bul-updur (KK 91b/6); dut-updur (KK 44a/7); açup-dur (Hur 2494); talup-dur (Hur 2840); gidüpdür (SN 749)

4. Zarf-fiil eki olarak uban/üben;-ubanı/-übeni şekilleri görülmektedir: gerüben “gererek” (Har 74); aluban (Hur 752); sırrın açmayuban (Hur 2537); öpüben (SN 693)

5. Gelecek zaman eki genellikle -ısar/-iser olarak görülmesine rağmen, bazı eserlerde -acak/-ecek şekline de rastlanır.

6. Yükleme hali eki olarak -n de bulunmaktadır: kılın “kılını” (Har 51); sırrın açmayuban (Hur 2537); açamaz gözin (SN 717); yandugın (SN 919)

7. -ıcak/-icek zaman zarf-fiili kullanılmaktadır: çekicek “çekince” (Har 51); alıcak “alınca” (Hur 4732); gelicek “gelince” (SN 729); söyleyicek (SN 1006)


Yorumlar (0)