Dağ etrafında oluşan inanışlar
Kumsal Şimşek
Dağ etrafında oluşan inanışlardan en dikkat çekeni “dağ ruhu”dur.
Bilindiği gibi eski Türkler doğadaki her varlığın bir ruhu olduğuna inanmışlardır. Buna bağlı olarak doğada en büyük öneme sahip olan dağın da bir ruhu yani iyesi olduğuna inanılır.
İye, “koruyucu ruh” anlamına gelmektedir.
Böylelikle doğadaki her varlığı koruyan bir ruh olduğuna inanılır. Doğaüstü güçlere sahip olan bu ruhlar, bağlı oldukları varlığı korudukları gibi ona zarar verecek kişi ya da varlıkları da cezalandırabilirler. Bu ruhlar; dua edilen, dilek dilenen, merhamet beklenen, hatta tıpkı tanrı gibi kurban sunulan varlıklar olarak karşımıza çıkar.
Dağ ruhlarının yaşadıkları yer, kişioğlunun yaşadığı yer dairesidir. Başka ruhlar gibi gökte ya da yeraltı dünyasında yaşamazlar. “Bundan dolayıdır ki Altaylılar dağ ruhlarını üç zümreye ayırırlar: Yer-Su (yer ve su ruhlarıdır), Yezim tayka (cumudiyeler ruhu) ve Altay (dağ ruhu).”
Ayrıca her Türk boyu veya kabilesinin mukaddes saydığı ve onun ruhuna kurban adadığı, ayin ve törenler düzenlediği bir dağ vardır.
Altay Türkleri herhangi bir sebeple dolaşırken dağ iyesini rahatsız etmemek için mümkün olduğunca sessiz olmaya gayret ederler. Bununla birlikte yüksek dağ geçitlerini aşarken dağların kendilerine geçit vermesi, yolculuklarının rahat geçmesi için dağ zirvelerindeki ağaçlara kıyıra veya calama bağlayıp, saçı saçıp alkış sözler söylerler. Bu şekilde dağ iyesini memnun ettiklerine inanırlar.
Kaynak:
İbrahim Dilek, “Altay Türk Kayçılık Geleneği ve Kayçı N.U Ulagaşev: Dağ İyesi Motifi”
Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı: 5, Bahar, Ankara, 1998, s.340.
