Göbeklitepe’de oldukça İlginç bir heykel bulundu: Kilisik Heykeli

Yazan: Nail Işıklı

Göbeklitepe Nevali Çori’de bulunan t şeklindeki sütunlar insan şeklinde ve insanı temsil ediyor. Sütunlarda bulunan kabartmalar bize çok sayıda özgün bilgiler veriyor. Bunlar arasında eller, kollar, stola şeklinde kıyafetler ve göbeklitepede D binasında 18 ve 31. sütunda bulunan kemer ve kuşaklar bulunuyor. Bu garip t şeklinde sütunlar ilk olarak 1980'lerde Fırat’ın ortasında çanak çömlek öncesi neolitik çağa ait Nevali Çori’de bulundu. Bu keşif o zamana kadar arkeolojik bir tuhaflık olarak nitelendirilen eşsiz bir heykelin aydınlantılmasına neden oldu. Bu 1965’de Adıyaman’da bulunan Kilisik heykeliydi. Heykel aslında bir çiftçi tarafından bulunmuştu. Arsameia’daki( Kisilik köyünün kuzeybatısında bulunan atla yarım saat uzaklıktaki Roman döneme ait köprü) kazıda görevli iki arkeoloji öğrencisi tarafından satın alınan heykel daha sonra Adıyaman Arkeoloji Müzesi’ne taşındı.

Heykel 80 cm uzunluğunda ve kireçtaşından oyulmuş.Dikkat çekici t şeklindeki başı, geriye doğru genişlerken bunun aksine ince olan yüzü: göz ve vurgulanmış bir burunla tasvir edilmiş. Kollar vücudun iki yanında, eller ise daha aşağıda başka bir baş olarak nitelendirilebilecek bir çıkıntının üstünde birleşmiş şekilde tasvir edilmiş.Sol kol neredeyse havada asılı dururken sağ el vücudun altına doğru uzanmış.

Burada ise yuvarlak bir delik bulunuyor.(hauptman 2012,20 önceki yorumlamalarında küçük figürün başı ve gövdesinin, göbek ve penis olma olasılığından bahsetmiş.).Bu oyuğun sonradan eklendiği veya heykelin Orijinal parçası olup olmadığı belirsizliğini koruyor. Orjinal kaynağı hala bulunamamış olmasına rağmen(Hauptman köyün kuzeyindeki neolitik yerleşimi öneriyor); Kilisik heykeli özgün şekliyle o döneme ait yapılar ve tasvirler içinde sıradışı bir öneme sahip.

Görünüşe göre Kilisik heykeli neolitik döneme ait bilinen farklı yapıların bazı özelliklerini üzerinde topluyor:

1-Oldukça küçük olmasına rağmen; diğer heykellerle aynı t şeklini paylaşıyor. (Göbeklitepedeki heykel yaklaşık 5.5 metre uzunluğunda).Buna yanlara uzanan kollar ve karnın üzerindeki eller de dahil.

2- Heykel suratı, özellikle de vurgulanmış burnu ile naturalistik ve yaklaşık insan boyutlarında bir grupun üyesine benziyor.Bu grubun en bilinen üyelerinden biri Urfa-Yeni Mahallede bulunan Urfa-Man heykeli.Bu heykelde de aynı şekilde eller aşağıya doğru uzanıyor ve genitalleri saklıyor ya da küçük bir deliğe işaret ediyor. Göbeklitepede özellikle karakteristik burun yapısını içeren birkaç heykel daha bulunuyor. (Büyük ihtimalle benzer heykellere ait)

3-Son olarak Kilisik heykeli, Göbeklitepe’de bulunan ve aynı şekilde alt tarafındaki küçük başı tutan bir başka kompozit heykeli bize hatırlatıyor.Bu kompozit heykelde insan benzeri kollara sahip büyük bir hayvan, alt tarafta bulunan daha küçük boyutlu başka birinin kafasını tutuyor.Bu komposit heykelin bir benzeri ise 20 yıl önce Nevalı Çori’de bulunmuştu.

Bu çok farklı ve özgün fikir ve düşüncelerin birleşimi, Kilisik Heykelini Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Çağ eserleri arasında çok özel bir yere koyuyor ve dönemin çeşitli heykel sanatı eserleri arasında ilginç bir bağlantı oluşturuyor. Hauptman bu durumu “Anne çocuk” motifi olarak yorumlamayı öneriyor. Bundan yola çıkılırsa Kilisik heykeli ilk t şekilli kadın tasviri olabilir.Ancak bu tasvir net cinsel özelliklere sahip olmadığı için, daha fazla araştırma yapılması gereken belirsiz bir olasılık olarak duruyor. Buna rağmen Kilisik Heykeli, gittikçe artan sayıda kazıntılarla birlikte Neolitik çağ sanatının karmaşıklığına karşı bakış açımızı değiştiriyor.