Nevruz ve Hızır Baba ilişkisi
Kumsal Şimşek
“Noel Baba” figürüne benzer bir figür, Türk Dünyası’nda, Nevruz kutlamaları esnasında ortaya çıkar ki bu “Hızır Baba” figürüdür.
Şöyle ki, Nevruz akşamı Hızır’ın evleri gezerek bereket dağıttığına, Hızır’a rastlayanın başına talih kuşu konacağına inanılır. Bu yüzden o gece evlerin temizliğine daha çok özen gösterilir. Bu inançlardan esinlenilerek, Orta Asya’nın çoğu yerlerinde, bazı kişiler Nevruz kutlamaları sırasında ak sakal takıp, yeşil cüppe giyerek ortaya çıkar, çocuklara hediyeler dağıtır ve büyüklere de hayır dua ederler.
Halk bu sembolik kişilere Hızır Ata, Hızır Baba, Nevruz Ata, Nevruz Baba gibi adlar takar. Hızır inancı Türk Dünyası’nda çok yaygındır. Hatta, Azerbaycan’da kutlanan bayramlardan biri Hıdır Nebi Bayramıdır. Bu bayram her yıl Nevruz’dan önce, Küçük Çilenin onuncu günü kutlanır.
İnanışa göre, Hızır/Hıdır, darda kalanların kurtarıcısıdır.
En çok karda kışta yardıma ihtiyacı olanlara yardım eder. Hıdır Nebi Bayramı da kışın en şiddetli günlerinde kutlanır.
Kazak halkı ise Hızır’a, Kızır adını verir. İnanışa göre, Kızır Ata Nevruzda üç gün boyunca gezer. Her insan hayatında üç defa Kızır’la karşılaşır. Fakat onu kolay kolay tanıyamaz. Eğer tanırsa, hayatı boyunca mutlu ve şanslı olur. Kızır, Nevruzda kamasını kaldırdığı zaman, yerdeki karlar erir ve bahar gelir...
Yine Kazaklara göre, büyük veya küçük baş hayvan sürüsünün önünden ya da arasından geçilmez. Çünkü bunların yayılıp, otladığı yerlerde Kızır gezer.
Ayrıca Kazaklar, 21 Martı 22 Marta bağlayan gece saat 03.00 sularında Kızır'ın ihtiyar ve aksakallı bir şahıs kılığında dolaştığına, bu vakitte nazarı buza düşse buzu, taşa düşse taşı eriteceğine inanırlar.
Özbekistan’da da Nevruz’un sembolik bir kahramanı vardır. Bu kahraman “Baba Nevruz”dur. Noel Baba ya da Kar Baba’dan farklı olarak onun kıyafeti beyaz değil, yeşil renklidir. Çünkü yeşil, baharın işaretidir.
(Çile: Azerbaycan Türkleri’nin kışın iki ayına verdikleri addır. Büyük ve Küçük Çile olarak ikiye ayrılır ve 60 gün sürer. Büyük Çile, Aralık ayının 20. günü başlar. Büyük Çile 40, Küçük Çile 20 gündür.)
Kumsal Şimşek
Hz. Hızır Kimdir?
Hz. Hızır Kur'an-ı Kerim'de Keyf suresinde bahsedilir. Keyf Suresi, Hz. Hızır'ın Hz. Musa ile yaptığı bir yolculuğu anlatır. Hz. Hızır'ın bir şahıs olup olmadığı bilinmemekle beraber, bir lakap olduğu herkes tarafından bilinir.
Keyf suresinde Hz. Musa bu dünyada kendinden başka Allah'ın hikmetini bilen birisi olup olmadığını sormuştur. Yanıt olarak Alllah da Hz. Hızır'ı göstermiştir. Hz. Musa yürüdüğü zorlu yolda Hz. Hızır'ı kendine yoldaş olarak görür.
Hz. Musa ile Hz. Hızır karşılaştıklarında Hz. Hızır Hz. Musa'dan kaçar ve yanından uzaklaşır. Hz. Hızır'ın bu süreçte cübbesinin yere değdiği her çorak nokta yeşillenir ve bereketlenir. Arapça'da Hadra yeşil anlamını taşır. Hızır kelimesi ise yeşillendiren olarak kullanılır.
Hızır; hayatın olmadığı yere hayat taşıyan, kurak yerleri yeşillendiren ve bir yeri canlandıran kişi anlamındadır.
Hz. Hızır'ın makamı ayrı bir noktadadır. Hz. Hızır peygamberlerden farklıdır. Olmadık yerlerde insanlara yardım eden kişi hızırlık yapmış olur. Günahların olduğu bir yerde insanların doğruya ve güzele ulaşmasını sağlamak hızırlık yapmaktır.
Kaynak:
İsa Özkan, “Türk Boylarının Edebiyat ve Folklorunda Nevruz Şenlikleri”
