Âşık Paşa kimdir? Hayatı, eserleri, sözleri hakkında bilgi
Türk Tarihi
21.01.2018, 11:22 21.01.2018, 11:22
Âşık Paşa kimdir? Hayatı, eserleri hakkında bilgi
14. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da yetişen önemli şair ve mutasavvıflardan biridir. Dedesi Şeyh Baba İlyas Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Amasya’ya yerleşmiştir. Âşık Paşa’nın babası, Baba İlyas’ın en küçük oğlu Muhlis Paşa’dır. Âşık Paşa, Kırşehir’de doğmuş ve ilk öğrenimini de Süleyman-ı Kırşehrî’den almıştır. Bir ara Anadolu valisi Timurtaş’ın veziri olmuş, daha sonra bir isyan sonucu Mısır’a kaçmış, oradan dönerken Kırşehir’de hastalanarak ölmüştür. Türbesi Kırşehir’dedir. Oğlu Elvan Çelebi’ye göre, babası dünya işlerine hiç karışmamış, kendini tasavvufa vererek bir veli hayatı sürdürmüştür.
Devrinin İslamî ilimlerini, Arapça ve Farsçayı bilen Âşık Paşa, Anadolu’da şuurlu Türkçecilik hareketinin başlatıcılarından biri sayılmaktadır. Garibntme’nin Farsça ön sözünde “Türklere hak yolunu göstermek, tasavvufun inceliklerini anlatmak, yanlış yollara gitmelerini men etmek” için bu eseri “Türkçe” olarak yazdığını ifade etmektedir. O, Yunus Emre ve Gülşehrî gibi sanatkar değil, bir mutasavvıftır. Bu itibarla yazdığı eserler, edebî değerinden çok, dil yönüyle önem arz etmektedir.
Eserleri
⦁ Garibntme: 730/1330 tarihinde bitirilmiş, on bab üzerine kurulmuş mesnevi tarzında bir eserdir. Eserde tasavvuf ilkeleri anlatılmaktadır. Yaklaşık 12.000 beyittir. Halkı eğitmek amacıyla Türkçe olarak yazılmış ve Âşık Paşa, eserinde özellikle o devir aydınlarının Türk diline bakışını eleştirmiştir. Eser, doktora tezi olarak Z. Kaymaz tarafından ele alınmıştır.45
Türk diline kimesne bakmazıdı
Türklere hergiz gönül akmazıdı
Türk dahı bilmezidi bu dilleri
İnce yolı ol ulu menzilleri
Bu Garibntme anın geldi dile
Kim bu dil ehli dahı mani bile
⦁ Fakrntme: Tasavvufi bir eserdir. 161 beyitlik bir mesnevidir. Fakr, bir kuş istiaresiyle ele alınmıştır. Eserin 2 nüshası vardır. Biri, Roma’da Biblioteca Eananatense turca 2054, biri de Garibntme’nin sonunda Manisa Muradiye Kütüphanesi’ndedir.
⦁ Vasf-ı Htl: Mesnevi tarzında 31 beyitten oluşan bir eserdir. Garibntme’nin sonundadır. 2 nüshası bilinmektedir.
⦁ Hikaye: 59 beyitlik bir risaledir. Raif Yelkenci tarafından bulunmuştur. Mesnevide, bir Müslüman, bir Hıristiyan ve bir Musevinin başından geçenler anlatılmaktadır.
⦁ Kimyt Ristlesi: Çorum İl Halk Kütüphanesi 2889 numarada kayıtlı bir eserdir. Âşık Paşa’ya ait olduğu şüphelidir.
Aşık Paşa-Hayatı
Aşağıda Aşık Paşa hayatının özeti yani kısaca hayatı hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
Âşık Paşa(D:1272-Ö:1333), Tüɾk şaiɾ ve mutasavvıf.
Kimliği
1272 yılında Kıɾşehiɾ'de doğdu. Baba İlyas'ın oğullaɾından Muhlis Paşa'ın oğluduɾ. Mutasavvıf biɾ aile geleneğinde yetişmiştiɾ. Eseɾleɾinde tasavvufun etkisi büyüktüɾ. Dîndaɾ biɾisidiɾ ve bu nedenle eseɾleɾindeki tasavvufi yönün yanı sıɾa yoğun biςimde dini motifleɾ mevcuttuɾ. Eseɾleɾinin ve düşünceleɾinin önemli biɾ yönü de o dönemde Tüɾkçeye veɾdiği önemdiɾ. Ziɾa o dönemleɾde Tüɾkçeden çok Aɾaρça ve Faɾsçaya değeɾ veɾilmektediɾ. Şaiɾ bunu kınaɾ ve eseɾleɾini Tüɾkçe kaleme alıɾ.
Kıɾşehiɾ'de yeɾleşen Muhlis Paşa'nın üç oğlundan en büyüğü Alâ ed-Dîn Ali'diɾ. Bu yüzden Alâ ed-Dîn Ali, baş ağa, yani en büyük kaɾdeş olaɾak tanınmıştıɾ. Baş Ağa adı zamanla Beşe, sonɾa da Paşa olaɾak söylenmiş, şiiɾleɾinde (Âşık) mahlasını kullandığı iςin de, asıl adı unutulaɾak (Aşık Paşa) adı, heɾ taɾafta ün yaρmıştıɾ.
Yaşamı
Âşık Paşa, dînî ve tasavvufî bilgilerini Kırşehir'li Şeyh Süleyman'dan öğrenmiştir. Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında babası ile birlikte Osman Gazi'nin yanında hizmet görmüştür. Sultan Orhan'ın Osmanlı Beyliğinin başına geçtiği yıllarda, Kırşehir'e gelerek baba ocağına yerleşmiştir. Âşık Paşa, Kırşehir'deki Âhiler'in büyük saygıyla bağlandıkları bir mürşid olarak çevresindeki Oğuz Boyları'na dostluk ve kardeşlik ilkelerini aşılamış, onlara Türkçe seslenmiş ve eserlerini Türkçe ile yazmıştır.
Vefatı
Kırşehir'de, 1333 yılında vefat etmiştir. Mezarı üzerine türbe yaρılmıştır ve ziyaretgâh hâline gelmiştir.
Eserleri
En ünlü eseri Garibnâme isimli mesnevîsidir.
Garib-Nâme
Aşık Paşa'nın Türk dili ve edebiyatı açısında en önemli ve eseri Garib-name'dir. 12.000 Beyit dolayında olan Garib-Nâme dînî-tasavvufî konulu bir Mesnevî olup halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılmıştır. Bir bakıma Aşık Paşa, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin Mesnevî adlı eserinde yaρtığını Türkçe olarak Garib-Nâme'de yaρmıştır.
Aşık Paşa Sözleri:
- Sözünde dosta benzeyen, işinde düşman gibi eyleyen kişiden uzak dur.
- Sen bilmezsin.
O bilmez.
Hiç kimse bilmez, bilemez.
Hatta ben bile.
Bir tek paşa gönlüm bilir.
