Türkçeyi Anadolu'da yazı dili yapan bu 5 düşünürü unutmayalım: Gülşehri, Yunus Emre, Aşık Paşa, Karamanoğlu Mehmet Bey ve Atatürk
Türk Tarihi
24.11.2017, 20:03 24.11.2017, 20:03
Türkçeyi Anadolu'da yazı dili yapan bu 5 düşünürü unutmayalım: Gülşehri, Yunus Emre, Aşık Paşa, Karamanoğlu Mehmet Bey ve Atatürk
Göktürkler döneminde neredeyse tümüyle Türkçe yazılan ve Türkçe konuşulan bir dönem vardı. Ardından Uygurlar ve Karahanlılar döneminde de Türkçe egemendi. Uygurlular Budacılık ve Mani inancı gibi inançlara iye olsalar da, o inançların yapıtları başta olmak üzere birçok yabancı yapıtı Uygur Türkçesine çevirmişlerdi. Karahanlılar ise, ilk Müslüman Türk devletlerinden olmalarına karşın, devletin başındakiler (Satuk Buğra gibi) Türkçe adlarını sürdürüyor, yazı dili olarak da Türkçeyi ağırlıklı olarak kullanıyorlardı. Bu dönemde Kutadgu Bilig (1070'li yıllar) gibi güçlü yazınsal değeri olan bir yapıt ortaya çıkabilmişti. Kutadgu Bilig'deki sözcüklerin yaklaşık %90'ı Türkçe kökenli idi.
Sonraki 200 yıl, Türkçe için karanlık bir dönemdir. Gazneliler ve Selçuklular, Arapça ve Farsçayı el üstünde tutmuşlar, yazın dili olarak Farsçayı, bilim dili olarak da Arapçayı öne çıkarmışlardı. Bu yüzden yazılı yapıtlar da bu iki dilde verilmekteydi.
Türkçe yazanlar hor görülür, küçümsenirdi. Türkçenin Uygur ve Arap abeceleri ile yazımının kuralları da yoktu. Bu yüzden yazmak da güçtü. Yazım kuralları belli olmayınca, Türkçe yazıldığında eleştirilmek ve alay konusu olmak kaçınılmazdı. Türkçenin dilbilgisi kuralları da açık biçimde ortaya konmamıştı. Bu durum da aydınları Arapça ve Farsça yazmaya itiyordu. Zaten bu dilleri Türkçeden bile iyi biliyorlardı. Türkçe yalnızca günlük konuşma dilinde kullanılan bir dil biçimine gelmişti. Türkçe o güne dek yazı dili olarak işlenmemiş ve bu nedenden ötürü Arapça ve Farsçaya göre anlatımı güçsüzleşmişti.
Anadolu'da da durum çok başka değildi. Anadolu Selçukluları da Büyük Selçuklu gibi Farsça ve Arapçaya yönelmişlerdi. Yalnızca çoğunlukla Farsça yazıyor olmasına karşın Mevlana, halk anlasın diye çok az da olsa Türkçe de yazmıştı. Yine de çok yetersizdi. Ta ki beylikler dönemine dek...
13 Mayıs 1277'ye gelindiğinde işler değişti. Karaman Bey'in oğlu Mehmet Bey'in okuduğu buyruk ile Türkçe kamusal dil olarak duyuruldu. Beylikler dönemi, Türkçe için aydınlığın başlangıcı idi. Bundan sonra, üç öncü, Türkçeyi Arapça ve Farsça karşısında yazı dili biçimine sokmuştur: Gülşehri, Yunus Emre ve Aşık Paşa...
İlk yapıtlarını Farsça vermiş olan Güşehri, artık yapıtlarını Türkçe vermeye başlamıştı. İlk kez Türkçe divan yazmış, Türkçe yazanları hor görenleri eleştirmiştir. Türkçe yazmaktan utanmadığını yapıtlarında dile getirmiştir. Gülşehri, yine de Türkçenin anlatım gücünün yükselmesinde yeterince etkili olamadı. Ancak Türkçe yazacaklar için yol açtı. Ardından gelen Yunus Emre, Türkçenin anlatım gücünü öyle yukarılara taşıdı ki, artık Türkçenin "yetersiz" olduğunu söylemek olanaksız olmuştu. 200 yıllık körelmeyi aştı ve Türkçe yazınsal yapıt verme konusunda öncülerden oldu. Türkçe, artık bir "gönül dili" idi.
Ancak Türkçenin dilbilgisi açısından ele alınmamış olduğu bir gerçekti. Bu açığı gören ve bu açığın kapatılması gerektiğini savunan Aşık Paşa, Türkçenin ilk dilbilimcilerinden sayılır. Türkçe yapıtlar veren bu üç aydın ile dilimiz Osmanlı döneminden önce yazı dili olmuştu. Bundan sonra da her ne kadar yabancı sözler ve dilbilgisi kuralları ile Türkçe yıpratılmış olsa da yazı dili olarak kalmıştır.
Kısacası, Türkçenin Anadolu'da varlığını dört kişiye borçlu olduğumuz söylenebilir: Karaman Bey'in oğlu Mehmet Bey, Gülşehri, Yunus Emre ve Aşık Paşa... Bunlara, beşinci kişi olarak Mevlana'nın oğlu Sultan Veled'i de eklemek gerekir. Babasının tersine, çoğunlukla Türkçe yazmıştır.
Yaklaşık 750 yıl sonra Türkçenin yok olmasını engelleyen ve yeniden ayağa kaldıran Mustafa Kemal Atatürk'ü ise Türkçeyi doruklara yükselten insan olmuştur...
Hepsine sonsuz sevgi, saygı ve özlemlerimizle...
