Lehçe, Şive, Ağız Nedir? Şive ağız farkı ve açıklamalı örnekler

Bir dilin tarihi, bölgesel, siyasi sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan koluna lehçe denir. Bu konuyla ilgili önemli bazı alt başlıklar aşağıdadır, daha sonra okuyabilirsiniz.

• Eski Türkçe
• Kuzey-doğu Türkçesi, Batı Türkçesi
• Kuzey Türkçesi, Doğu Türkçesi
• Azeri Türkçesi, Osmanlı Türkçesi
• Batı Türkçesinin Gelişmesi
• Eski Anadolu Türkçesi
• Türkiye Türkçesi ve Özellikleri

Ağız Nedir, Şive Nedir?Ağız Örnekleri, Şive Örnekleri

Öncelikle kısa tanımlamaları verelim.

Lehçe:

Bir dilin tarihseli bölgesel sebeplerden dolayı ses,yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kollarıdır. Bir dilin belli bir coğrafi bölgede insanlar tarafından konuşulan çeşidi olarak da tanımlanabilir. Eş anlamlısı “diyalekt”tir. Dilin bilinmeyen zamanlarda ayrılmış kollarıdır. Örneğin; Türkçenin lehçeleri olan Çuvaşça ve Yakutça.

Şive:

Bir dilin, bilinen tarihî seyri içinde ayrılmış olup bazı ses ve şekil farklılıkları gösteren kollarıdır. Bir dilin bölgeden bölgeye veya şehirden şehire değişen küçük kolları olarak da tanımalanabilir. “Aksan” da denebilir. Dilin izlenebilen tarihi dönemlerde ayrılmış kollarıdır. Örneğin; Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi.

Ağız:

Bir dilin, bir şive içerisinde oluşan ses ve söyleyiş değişikliklerine dayanan çeşididir. Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlam bakımından farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerinde veya sınıflara özgü olan konuşma dilidir. Dilin en yeni zamanında ayrılmış küçük kollarıdır. Örneğin; Karadeniz ağzı, Ege ağzı, Trakya ağzı.

Argo:

Ortak dilin dışında, daha çok küçük gruplar arasında kullanılan söz ve söyleyişlerden oluşan özel dildir. Diğer bir ifadeyle toplumun belli bir çevresi tarafından kullanılan kendine has sözcük ve deyimleri bulunan özel bir dildir. Genel olarak var olan sözcüklere yeni anlamlar yüklenmesiyle oluşturulmuştur. Örneğin; “ayvayı yemek” zor duruma düşmek anlamında kullanılan bir deyiştir.

Jargon:

Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır. Diğer bir deyişler fikri, mesleki ve benzeri ortaklık gösteren kimselerin oluşturdukları ortak dil veya ifadeler bütünüdür. Genellikle kullananlar dışında kimsenin anlamayacağı bir dildir. Örneğin; Gemici dili.

Ağız Nedir, Şive Nedir?Ağız Örnekleri, Şive Örnekleri

Ağız bir dilin en yeni zamanda ayrılmış küçük bölge kollarıdır. Başka bir tanımla, bir dilde ya da bu dilin bir lehçesinde yazı diline oranla ortaya çıkan farklı söyleyiş biçimine ağız (Alm: Mundart, lokalsprache, sondersprache; Fr: parler, patois; İng: local language, vocational slang; Osm: şive ) denir. “Geliyorum” kelimesinin çeşitli Anadolu ağızlarında geliyom, gelirem, geliyem şeklinde söylenmesi gibi. Anadolu lehçesinin Rumeli, Karaman, Aydın, Harput v.b.

Ağız, bölge, çevre farklılıklarından ortaya çıkabildiği gibi, meslek ve öğrenim farklılıklarından da kaynaklanabilmektedir.

Denizli ağzıyla Edirne ağzı bölge farklılığından; köylü diliyle kentli dili, işçi diliyle memur dili arasındaki fark da çevre, meslek ve eğitim farklılığından doğmuştur.

Çevre, meslek ve eğitim farklılıklarından doğan değişik söyleyiş biçimine ağız yerine şive adı verildiği de görülmektedir. Ancak, bütün dilbilgisi terimleri sözlüklerinde ağız teriminin Osmanlıca karşılığı olarak şive sözcüğü gösterilmektedir. Dilbilim alanında yazılan eserlerde de artık ağız terimi Arapça şive sözcüğünün yerine kullanılmaktadır.

Bu duruma göre Çuvaş ve Yakut Türkçeleri dilimizin lehçeleri: Kırgız Türkçesi, Azeri Türkçesi, Oğuz Türkçesi, Özbek Türkçesi dilimizin şiveleri, ağızları da: Karadeniz, Konya, Ege İstanbul, Kastamonu, Ankara…

Her ülkede böyle lehçe, ağız (şive) bulunabilir. Fakat o ülkede belli bir yazı dili vardır. Yazı dili için ağızlardan birisi esas alınır. Mesela Türkiye’de İstanbul ağzı yazı dilimizin temelini oluşturmuştur.

Anadolu ağızlarından bazı örnekler:

Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler:

Alnacında: Tam karşısında.
Anşırtmak: İma etmek.
Burma: Musluk.
Çilpi: Küçük, ateş tutuşturmakta kullanılan odun parçası.
Bağa: Guatr
Çiritmek: Üşümek, titremek.
Değin: Sincap
Genk: İşlenmemiş sert toprak.
Imgıraz: Hastalıklı, çökmüş (kişi)
Keşir: Havuç
Göcen: Tavşan yavrusu.
Göde: Zayıf, çelimsiz.

Doğu ve Günedoğu Anadolu Ağızlarından Örnekler
Böğürcük: Böbrek.
Cembek: Kalabalık aile.
Yanır: Yara.
Pisik: Kedi.
Mişmiş: Kayısı, zerdali.
Küncü: Susam.
Ariş: Asma.
Tağa: Pencere.
Tike: Parça (kuşbaşı et).
Kara yatılık: Tifo.
Öden: Mide.
Ölülük: Mezarlık.

Orta Anadolu Ağızlarından Örnekler

Bük: Ağaçlık yer.
Cilis: İyice, hepten.
Çıdırgı: Ateş tutuşturmakta kullanılan kuru dal parçaları.
Efenekli: Aşırı titiz.
Çörtleğen: Binanın damından yağmur vb. suyunun akmasını sağlayan madeni oluk.
Enek: Meyve çekirdeği.
Gidişmek: Kaşınmak.
Ellik: Sahur.
Filke: Musluk.
Homukmak: Memnuniyetsizliğini yüz ifadeleriyle belli etmek.
Pürçüklü: Havuç.
Balak: Tavşan yavrusu.

Kuzey Anadolu Ağızlarından Örnekler
Güpül: Şişman.
Hasarı: Büyük su kamalı.
Kemçük: Eğri.
Orakayı: Temmuz.
Yal: Hayvan yiyeceği.
Teğin: Sincap.
Çağ: El yıkama yeri (lavabo), banyo yapma yeri (banyo).
Çerik: Tuzlanmış ve kurutulmuş et.
Eze: Teyze.
Çiğit: Meyve çekirdeği.
Kırtlamak: Isırmak.

Tokat ağzından örnekler:
badal=merdiven
heğri=aman sende
bakraç=küçük bakır tencere
çit=başörtüsü,yazma
düğü=bulgur
işkefe=kuru yufka
gadder=kadar
zere=zira
ağleşmek(eğleşmek)=durmak,duraklamak
vareş=varmak
dekmük=tekme
sorutmak= ayakta durmak= ayakta dikilmek
bıldır=geçen sene
heraf=serin
şordan ağrı=şu taraftan, şuradan
ecük=azıcık
seğirtmek=koşmak
çimmek=duş almak, yıkanmak
gücük ayı= kış ayı
arbul ayı= nisan ayı
ivez>üvez= sivrisinek
bayahtan= demin, az önce, şimdi
ellâğam=sanırım, anlaşılan, demek ki

Dil Nedir? Lehçe Örnekleri

Bir sesli işaretler sistemi olan dil, aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır. Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır. Dil, toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık, sosyal bir kurumdur.

Ana dil nedir?

Bugün ses yapısı, şekil ve anlam bakımından birbirinden az ya da çok farklılaşmış bulunan dil veya lehçelerin, kök bakımından bilinmeyen bir tarihte birleştikleri ortak dil: Ana Türkçe, Ana Moğolca, Ana Altayca, Lâtince vb.

Kendisinden başka diller veya lehçeler türemiş olan dil. (TDK)

Ana dili nedir?

İnsanın doğup büyüdüğü aile ve soyca bağlı bulunduğu toplum çevresinden öğrendiği, bilinç altına inen ve kişilerle toplum arasındaki ilişkilerde en güçlü bağı oluşturan dil.

Lehçelerde Cümle yapısı

Türkiye Türkçesi Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.

Gagavuzca Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.

Azerice Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.

Türkmence Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar.

Özbekçe Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.

Uygurca Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.

Kazakça Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.

Kırgızca Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat.

Tatarca Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.

Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki farklılıkları görebilirsiniz.

Lehçelerde Cümle yapısı

Türkiye Türkçesi Yeni Yılınız Kutlu Olsun.

Gagavuzca Yeni yılınızı kutlerim.

Karaimce Sizni yanhı yıl bıla kutleymın.

Azerice (Azerbaycan)Yeni iliniz mübarek olsun.

Azerice (İran)Teze iliniz mübarek.

Irak Türkçesi (Irak) Y'engi iliwiz mübarak olsun.

TürkmenceTaze yylynyz gutly bolsun.

ÖzbekçeYangi yilingiz kutli bo'lsin.

UygurcaYengi yılıngızğa mübarek bolsun.

Kazakça Janga jılıngız kuttı bolsın

Karaçayca Cangngı cılığıznı alğışlayma.

Balkarca Cangngı cılığıznı alğışlayma.

Nogayca Yana yılınız men.

Karakalpakça Canga cılıngız kuttı bolsın.

KırgızcaCangı cılıngız kuttu bolsun.

Tatarca Sezne yanga yıl belen tebrik item.

Kırım Tatarcası Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun.

Moldova-Romanya TatarcasıCeni cılınız kutlu bolsun.

Başkırtça Hezze yangı yıl menen kotlayım.

KumukçaYangı yılıgız kutlu bolsun.

Hakasça Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni.

Tuvaca Caa çıl-bile bayır çedirip or men.

Hakasça Naa çılnang alğıstapçam şirerni.

Altayca Slerdi cangı cılla utkup turum.

Şorca Naa çıl çakşı polzun.

Yakutça Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin.

Çuvaşça Sene sul yaçepe salamlatap.

Türk şiveleri:

1. Güney-Batı (Oğuz) Grubu
a)Türkiye Türkçesi
b) Azerbaycan Türkçesi
c) Türkmen Türkçesi
d) Gagauz Türkçesi

2. Kuzey-Batı (Kıpçak) Grubu
a ) Kazak Türkçesi
b) Tatar (Kazan) Türkçesi
c) Kırgız Türkçesi
d) Başkurt Türkçesi
e) Karaçay-Malkar Türkçesi
f) Karakalpak Türkçesi
g) Kumuk Türkçesi
h) Nogay Türkçesi
i) Altay Türkçesi
j) Tuva Türkçesi
k) Hakas Türkçesi

3. Güney-Doğu Grubu
a) Uygur Türkçesi
b) Özbek Türkçesi

Ağız nedir?

Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili. Karadeniz ağzı, Konya ağzı gibi.

Anadolu Ağızlarınden Örnekler:

Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler:

Alnacında: Tam karşısında.

Anşırtmak: İma etmek.

Burma: Musluk.

Çilpi: Küçük, ateş tutuşturmakta kullanılan odun parçası.

Bağa: Guatr

Çiritmek: Üşümek, titremek.

Değin: Sincap

Genk: İşlenmemiş sert toprak.

Imgıraz: Hastalıklı, çökmüş (kişi)

Keşir: Havuç

Göcen: Tavşan yavrusu.

Göde: Zayıf, çelimsiz.

Doğu ve Günedoğu Anadolu Ağızlarından Örnekler

Böğürcük: Böbrek.

Cembek: Kalabalık aile.

Yanır: Yara.

Pisik: Kedi.

Mişmiş: Kayısı, zerdali.

Küncü: Susam.

Ariş: Asma.

Tağa: Pencere.

Tike: Parça (kuşbaşı et).

Kara yatılık: Tifo.

Öden: Mide.

Ölülük: Mezarlık.

Orta Anadolu Ağızlarından Örnekler

Bük: Ağaçlık yer.

Cilis: İyice, hepten.

Çıdırgı: Ateş tutuşturmakta kullanılan kuru dal parçaları.

Efenekli: Aşırı titiz.

Çörtleğen: Binanın damından yağmur vb. suyunun akmasını sağlayan madeni oluk.

Enek: Meyve çekirdeği.

Gidişmek: Kaşınmak.

Ellik: Sahur.

Filke: Musluk.

Homukmak: Memnuniyetsizliğini yüz ifadeleriyle belli etmek.

Pürçüklü: Havuç.

Balak: Tavşan yavrusu.

Kuzey Anadolu Ağızlarından Örnekler

Güpül: Şişman.

Hasarı: Büyük su kamalı.

Kemçük: Eğri.

Orakayı: Temmuz.

Yal: Hayvan yiyeceği.

Teğin: Sincap.

Çağ: El yıkama yeri (lavabo), banyo yapma yeri (banyo).

Çerik: Tuzlanmış ve kurutulmuş et.

Eze: Teyze.

Çiğit: Meyve çekirdeği.

Kırtlamak: Isırmak.

Tokat Ağzından Örnekler:

badal = merdiven

heğri = aman sende

bakraç = küçük bakır tencere

çit = başörtüsü,yazma

düğü = bulgur

işkefe = kuru yufka

gadder = kadar

zere = zira

ağleşmek (eğleşmek) = durmak, duraklamak

vareş = varmak

dekmük = tekme

sorutmak = ayakta durmak = ayakta dikilmek

bıldır = geçen sene

heraf = serin

şordan ağrı= şu taraftan, şuradan

ecük = azıcık

seğirtmek = koşmak

çimmek = duş almak, yıkanmak

gücük ayı = kış ayı

arbul ayı = nisan ayı

ivez>üvez = sivrisinek

bayahtan = demin, az önce, şimdi

ellâğam = sanırım, anlaşılan, demek ki

Dilin Önemi

Dil, sadece iletişim kurmakla kalmaz, aynı zamanda bu iletişim sonucu doğan kültür unsurlarının da nesilden nesle aktarılmasını sağlar.

Dilin Özellikleri

1. Dil canlı bir varlıktır: Bunu, dilimizdeki bazı kelimelerin zamanla yok olmasıyla (budun), bazı kelimelerin anlam değişikliğine uğramasıyla (yavuz: kötü-yiğit), başka dillerden kelimeler alınmasıyla (misafir), sonradan türetme yoluyla yeni kelimeler oluşturulmasıyla (bilgisayar) açıklayabiliriz. Öyle ki, artık Türkçenin lehçeleri arasındaki ortaklıklar fark edilemeyecek kadar azalmış, Türkçenin kolları anlaşılmaz derecede büyük değişikliklere uğramıştır.

2. Dil sosyal bir kurumdur: Sosyaldir, çünkü milletin veya halkın ortak varlığıdır. O halk, dilindeki kelimeler ve anlamları üzerinde anlaşmıştır. Dil, sosyal yapıdaki değişmeleri yansıtır. Kurumdur, çünkü temel kuralları vardır.

3. Dil, düşüncenin göstergesidir: Bir insanın düşünce dünyasını konuşmasından anlayabiliriz; biz de konuşmalarımızı düşünce dünyamızın el verdiği ölçüde ayarlayabiliriz.

Dilin Millet Hayatındaki Yeri ve Önemi

Dil, ulusal birliği kuran en önemli ögedir. Dil, milletin kültürünü ve tarihini gelecek nesillere aktararak tarih bilinci oluşturur. Dil sayesinde toplumu derinden etkileyen acı olaylar kalıcılaştırılır. Milletin özellikleri dil kullanılarak yeni nesillere öğretilir. Sanat (özellikle edebiyat) eserleri dille oluşturulur ve milletin estetik anlayışını ortaya kor. Dil kendi canlılığı ve sosyal oluşu ile milleti de canlı ve bir arada tutar.

İliştiriler: lehçe şive ağız argo jargon nedir, şive ağız farkı şive nedir, şive örnekleri, lehçe şive ağız tartışmaları, ağız nedir?