Teknik terimlere Türkçe karşılıklar bulmanın yolları

Bilgisayar donanımlarını test etmek amacıyla geliştirilmiş bazı yazılımlar vardır. Bu tür yazılımlara bilişim dünyasında “Benchmark” adı veriliyor.

 Grafik başarımını test eden programlara ise “3D Mark” deniyor. Diğer pek çok bilişim terimi gibi bunlar da İngilizce kökenli. Dilimizdeki yabancı kökenli sözcüklere baktığımızda tıp terimlerinin daha çok Fransızcadan, bilişim terimlerinin İngilizceden, gemicilik terimlerinin ise daha çok İtalyancadan geldiğini görürüz. 

Olayın bu noktası, bize bir gerçeği bildirir: “Siz ne kadar yabancı kökenli sözcüğe karşılık bulursanız bulun bu, aslında sadece bataklıkta sivrisinek avlamaya benzeyecektir. Siz avladıkça arkadan yeni sivrisinekler gelecektir. Çünkü aslolan sözcüklere karşılık bulmak kadar yeni sözcük girişini önleyebilmektir.” 

Tabii bu gerçeği anladıktan sonra yeni bir sonuca daha ulaşıyoruz. Neden gemicilik terimleri başka dillere kıyasla İtalyancadan daha fazla geliyor? Sizin de şu an düşündüğünüz gibi İtalyanlar gemicilikte daha fazla ilerlediği için, İngilizler bilişimde ilerlediği için... 

Buluş yapmanın, ilerleme kaydetmenin en tatlı yönü bu olsa gerek. İcat eden adını koyar! Teknolojin yoksa, insanlık adına yeni buluşlar ortaya koyamıyorsan adını da koyabileceğin bir yeni kavramın yok demektir. Biz bilgisayar donanımlarından bahsederken konu nerelere geldi. Biz konumuza dönelim. 

Bu yazılımlar bilgisayarınızın yeni bilgi üretebilme, işleyebilme yeteneğini test ediyor. Yani bir adet bilgiyi, bilgisayarınızın ne kadar sürede kaç şekilde işleyebildiğini test ediyor bu yazılımlar. Bu test işlemini keşke diller üzerinde gerçekleştiren yazılımlar da hayatımıza girse. Yüklediğiniz dili test edecek ve sözcük üretebilme yeteneğini ölçecek. Bildiğim kadarıyla böyle bir teknoloji yok ancak biz Türkçe üzerinde kısa bir test gerçekleştirebiliriz. 

Bu testimizde Türkçeden örnek bir “kök” alacağız ve bu kökten şu an çağdaş Türk lehçeleri de dâhil olmak üzere Türk dili ailesinde ne tür sözcükler kullanıldığını kabataslak listeleyeceğiz. Böylece bir bakıma Türkçenin üretim gücü ile ilgili bir ön izlenime sahip olacağız. Ben ilk testimiz olduğu için işlek olabilecek bir kök almak istedim ve bu kökü “sa-” eylemi olarak belirledim. Şimdi bir bilgisayar kadar hızlı olmasa da bu kökten üretilmiş olan, Türkiye Türkçesinde ve diğer çağdaş lehçelerde kullanılan sözcükleri listeleyelim.

Anlam yakınlığından kökteş oldukları hemen sezilen bu sözcükler Türkiye Türkçesinde ve çağdaş Türk lehçelerinde yaşıyorlar. Başlayalım:

sa- :saymak, söylemek (Eski Türkçe)

sab: söz

sal-: göndermek

saç- : saçmak

sak: dikkat, özen

sakla- : özen göstermek

saylanmak: seçilmek

sakı-: beslemek, özen göstermek

sağaltmak "iyileştirmek

sağlam: sağlam

sakuş- birini korumaya almak

sar- : bir nesneyi korumaya almak

sav- : uzaklaştırmak(bir nesneyi korumak amacıyla)

savun- : korumak sağ: değerli

san-: unvan

sanlıg: sanlı, unvanlı

sağdıç: aileden sayılan

saldır- : saldırmak

sanç- : batırmak (mızrağı)

sarıl-: sarılmak

sakla- : saklamak, özen göstermek

sak: muska

saglan-: uyanık olmak

sagsı: bekçi saklag: gizli bölüm,

sagıt: zırh

san: sayı

sana-: sayılmak

sanal-: sayılmak

sağdıç: hesap

sangış: sayım

sanu: sayısız

sayu: her bir

sayu: herkes

sanı: herkes

sansız: sayısız

say- saymak

sak- saymak

sagu: ölçek, sayma birimi

sakışçı: hesap bilen

saygı: saygı

sakın- : düşünmek

sakışla-: düşünmek

sagındır-: hatırlatmak

sa-: düşünmek

sag: akıl

sakı- : hayal gibi görünmek

sakış: düşünce, kaygı

sakışla-: düşünmek

sagum: serap, hayal

sakıg: serap

sayıkla-: sayıklamak

sanku: Aptal

.....

Yukarıdaki sözcüklerden “sağdıç” sözcüğü eskiliği bakımından özel bir sözcüktür çünkü Yenisey Yazıtlarında geçer. Sanç- eylemi ise Köktürk Yazıtlarında geçer ve günümüzdeki sancı sözcüğü ile kökteştir. “sak-” sözcüğünün yani muska sözcüğünün anlamsal ilişkisine dikkat edin, muskalar sıkı sıkı sarılır kıyafetin altına konarak SAKlanır. Tabii ki sözcükler benim yazdığım sayıdan kat kat fazla. Yukarıdaki sözcüklerden de türetilen onlarca sözcük bulunmakla birlikte aynı kökten türeyen sözcükleri pek almadım.

Çağdaş Türk lehçelerinde “sa-“ kökünden gelen sözcükleri her yönüyle incelemek başlı başına bir tez hazırlamak gibi kapsamlı bir çalışma olacaktır. Dikkat edin, bu yazıda size bahsedilen, sadece BİR ADET köktür. Çağdaş Türk lehçelerini içine alan bir söz varlığının ne kadar büyük olduğunu daha iyi anlayabiliyoruz böylece. Aslında anladığımız şey Türkçenin eklemeli dillerin en gelişmişi olduğudur dahası Türkçe kanımca günümüzdeki en işlek dildir.

ÖMÜR GÜNER

www.omurhocaedebiyat.com