Türkçedeki ac- ve aç- kökü üzerine kökenbilimsel açıklama
Türkçedeki ac- ve aç- kökü üzerine kökenbilimsel açıklama
Türkçedeki ac- ve aç- kökü üzerine kökenbilimsel açıklama
ac-,
Bu kök, genellikle, aç biçiminde söylenir, kimi ağızlarda aç (bk. kökünün ç sesi aldığı eklerle c sesine dönüşür, bu da ağız ayrılıkları nedeniyledir:
AÇ
ac-ı-mak, ac-ı-k-mak bg. ac kökü çokluk ı sesleriyle genişler. Bu kökün ac-ı (ı ekiyle) dışında bir gelişimi görülmedi. Sözgelişi: ac-ı-t-mak (acıtmak), acı-n-mak, acı-n-dırmak, ac-ı-t-tırmak... (bk. aç).
aç-,
Bu kök ac ile dönüşür, genellikle c sesi ç sesi oluverir. Ağız ayrılıkları nedeniyle aç kökü a+u seslerini alır. Bu kök genellikle genişleme, boşalma, kopma, dağılma, ayrılma, uzaklaşma, yırtma, güvenme, aşırılık, kesme, yarma, bozma, duygusal eğilim anlamlarını içeren sözcükleri üretmeye yarar. Bu kökün aldığı ekler a, ı, u seslileriyle oluşur, kimi yerde gı, gu ekleriyle ekleriyle araç, aygıt adları üretilir: aç-gı, aç-gu, aç-ı-k, aç-a-r, aç-a-cak (bu sözcüklerin açık dışında hepsi anahtar anlamındadır). Kök, maç ekiyle genişler, ilk eylem aç-mak biçiminde görülür, öteki eylemler a,ı ekleriyle belirir: aç-a-r, aç-ı-k(lamak).
Kökün özünde saklı anlam genişlemesiyle yalnızca eklerle sağlanabilir. aç kökü araç-gereç anlamlarına gelen sözcüklerin üretiminde genellikle ak (aç-ak), ar (aç-ar) eklerini alırken genişleme de gösterir (kız kapıyı açar), (bu açar altın saplıdır) örneklerinde birincisi eylem, ikincisi araç karşılığıdır.
aç köküne gelen ikinci ekler gen-ken bi çiminde de görülür: aç-ar-ken, aç-ar-gen (burada gen eki ağız ayrılığından kaynaklanan yumuşama nedeniyledir, dilin yapısına aykırıdır). aç kökü ne getirilen bu e sesli ekler dilin uyumuna uygun değilse de yaygındır. aç köküne u sesi gelerek aç-uk (açık) biçimi de var (Kaş.)
Prof. Dr. İsmet Zeki Eyüboğlu
TDH KÖKENBİLİM SÖZLÜĞÜ İÇİN TIKLAYINIZ
Kökenbilim Nedir?
Bir dildeki sözcüklerin kaynağını gösteren, ne zaman ortaya çıktıklarını, nereden geldiklerini, hangi evrelerden geçtiklerini araştıran; sözcüklerin hem biçimsel hem anlamsal tarihini ele alan dilbilim dalıdır. etimoloji.
Kökenbilim:
İngilizce karşılığı: etymology
Fransızca karşılığı: étymologie [la]
Almanca karşılığı: Etymologie
Sözcük Kökenleri (Kelime kökeni, Kelime Kökenleri, Etimoloji): Kelime kökeni, Kelime Kökenleri, Sözcük kökenleri, Kökenbilim bulmaca, etimoloji sözlüğü, etimoloji nişanyan, kelime kökeni bulma, kelimelerin kökeni kitap, iletişim kelimesinin etimolojisi, TDK etimolojik sözlük köken bilgisi sözlüğü indir, kelime kökeni bulma, tdk etimolojik sözlük köken bilgisi sözlüğü indir, etimoloji, kelimelerin kökeni kitap, etimolojik sözlükler, etimoloji sözlüğü pdf, etimolojik nedir, etimolojik sözlükler,
