TÜRKMEN TÜRKÇESİNDEN: ”TȪR” ile “TȪRE” - İldeniz Turan
TÜRKMEN TÜRKÇESİNDEN: ”TȪR” ile “TȪRE” - İldeniz Turan
TÜRKMEN TÜRKÇESİNDEN: ”TȪR” ile “TȪRE” - İldeniz Turan
İran devletinin sınırları içerisinde olan Türkmen sahra’da onlarca şehir ile köyde kaldım. Kümbed-i Kawus, Agkala, Kümüş Tepe, Cürcan, Meşhed, Simin şehir.. Zaman Tüneli’nden beş yüz yıl öncesine gitmiş gibiydim.
Bellekleri yaldızlayan, göz kamaştırıcı bir “ESKİ DÖNEM” uygarlığının akımına kapılmış, büğülenmiştim!
Pazar yerlerinde oturup gizlice Türkmenleri dinledim. Yüz dolayında eskil (arkaik) söz belirleyip yazdım.
Derlediğim sözlerden biri “ARTIMLI” sözü idi. “Bereketli” anlamında.
“ARTIMLI BOLSUÑ = Bereketli olsun.“
Bu söz bizim yöremizde de kullanılıyordu.
Yaklaşık yüz özgün, alıntı, yad sözün Türkçe karşılığı olan sözü derledim, birçok geleneği yazdım.
Benim de Türkmen Sahra’daki gezim “ARTIMLI” olmuştu.
at. Öyüñ düyp yakası (tarapı), öyüñ hatıralı, hormatlı hasaplanyan yeri.
Otur geç, oğlan, töre,
Méniñ-de halım sora. ≡
Otur geç, delikanlı, töre,
Benim de durumumu sor. - (LÄLEDEN).
Gelin oda çay goydı, Anna-da töre geçdi. ≡ Gelin od üstüne çay koydu, Anna da töre geçti. (A. Alamışow).
&& TÖRE [törö] (netegliksi ad) (I) = Beğ, saygın, adlı - sanlı kimse; El, toplum içinde önde gelen kimse.
at. 1. Abraylı, ulı dereceli, atlı adam.
Beg, töre, aksakgal yurduñ éyesi,
Küren tutar gözel ili Türkmeniñ. “MAGTIMKULI PIRAGI -Türkmen ozan (1733 -1783)
≡ Beğ, töre, aksakal yurdun eyesi (sahibi)
Öbek olur, güzel éli (halkı) Türkmen’in.
TÖRE [törö] (kişi adı) (II) = Türkmenlerde erkek adı.
2. Oglana dakılyan at.
TÖRELİK [törölük] (durum adı) = Töre denilen kimselerin el (halk) içindeki durumu.
.at. Töräniñ derecesi, yağdayı.
