ASAN KAYGI ATA ve YERYÜZÜ CENNETİ: “JER ÜYEK” 

ASAN KAYGI ATA ve YERYÜZÜ CENNETİ: “JER ÜYEK” 

Asan Kaygı -Asan Ata-Asan Apız, Nogay Kıpçak Konar Göçer Devlet adamı,ozan ve filozoftur. 15. yy. da yaşamıştır.

Devlet adamlığının yanı sıra düşünce adamı olarak da gördüğümüz Asan Kaygı, daha 15. asırda dünyada cennetini arayan Türk bozkır filozofudur. 
Dünyada cenneti arama veya dünyayı cennet kılma düşüncesi aslında önce dinlerde, bilahare Avrupa'da aydınlanma çağı sonrası ideolojilerde insanlığa sunulmuştur. 
Avrupa toplumları aydınlanma felsefesiyle tanışana kadar İslam inancında da olduğu gibi, yeryüzünün insan için geçici bir yurt olduğu, insanın asıl bu hayat için çalışması gerektiğine yani âhiret inancına sahipti. 
Aydınlanma akımı bu inanca karşı çıkarak dünyada cenneti vadeden ideolojileri sosyalizmi, liberalizmi vs ortaya çıkardı. Bu ideolojiler dinin insana gösterdiği cennetten yüz çevirip insanlara "yeryüzü cennetleri" vaat ettiler. 
Cennetin insan çabası ile yeryüzünde de oluşturulabileceğini öne sürdüler. 

Asan Kaygı daha Avrupa toplumlarının aydınlanma çağı öncesinde dünya cennetini Kazak steplerinde aramaya çıkan bir bozkırlı filozoftur. 
Asan Kaygı'nın jer Uyek olarak adlandırdığı bu dünya cenneti, âhiret inancındaki cennetin konar-göçer bozkır Türk boylarının hayalindeki bir yerdir. Ona gore dunya cenneti olan bu kutlu ulke Jupar Korıgı, Ken Tubek, Tar Tubek adıyla da anılır (Mınjan 1994:345-346). 

Bu umut seruveninde Asan, milletin konar-gocer yaşamına ve bu hayatın ağırlığına, zorluğuna yureği dayanmaz. Konar-gocerlerin yerleştikleri mekanları beğenmez. Halkın istikbali icin kaygılanır.
Onun duşuncesine gore yeryuzunde insanoğlunun daha hayatta iken kavuşabileceği bir cennet vardır. Bu cennetin adı jer uyek’tir. 
Burada insanlar cok uzun omur surer. Hayvanları yılda birkac kez yavrular. 
Burada millete duşman zarar veremez. Surulerine kırgın giremez. 
Boyle bir mekandır jer uyek. 

Bereketli toprakları, cağlayarak akan suları, hasılı hayvancılığa cok musait bir ulkedir. Burada insan kaygı, keder nedir bilmez. Duşmanlığın ne olduğunu tanımaz. 
Yarınım ne olacak diye tasalanmaz. Jer uyekte insanlar eşit statudedir. 
Birinin diğerine ustunluğu, başkaları uzerinde tahakkumu yoktur. 
Burada herkes mutludur. 

Gerek insanlar arasında gerekse milletler arasında nifak, husumet bulunmaz. 
Birliğin, zenginliğin, huzurun, barışın işareti olarak "koyun uzerinde boz sercenin yuva yapabildiği" bir memlekettir jer uyek. Asan Kaygı bu ulkeyi bulup yerleşmek gerektiği inancındadır. 
Fakat buraya ulaşmak o kadar da kolay değildir. Uzun surecek cetin bir sefere yıllarca once hazırlanmak gerekir. Her turlu sıkıntıya, eziyete sabırla katlanabilen,zorlukların ustesinden gelebilecek, mucadeleden asla kacmayacak insanlar ancak jer uyeke ulaşır (Magavin 1991:24). 
İşte bu gaye ile yola cıkan Asan guclu, dayanıklı meşhur devesi jelmaye'ye binerek dunyanın dort bir yanını dolaşır. Aylar, yıllar birbirini kovalar ancak jer ûyek bulunamaz. Halkını ebedi mutluluğa götürmek isteyen Asan memleketine döner ve Ulıtav civarında hayata veda eder (Magavin 1991:25).
Asan'ın jer ûyek'i bulamadığı halk arasında yaygın kanaat ise de, bu durumu jer ûyeki, aslında umudu yitirmek istemeyen Kazak halkı kabullenmek istemez. 
Onlara göre Asan jer ûyeki bulur.
Ancak bu zorlu yolculuğa halk dayanamaz diye korktuğu için jer ûyeke gitmez(Magavin 1991:25). Bu masalın Kazaklar arasındaki bazı varyantlarında ise Asan Kaygı halkın bir kısmını yanına alarak jer ûyeke götürür ve orada bu insanlar mutlu bir hayat yaşarlar.
(....)
. 
Kızılorda'da olduğu ileri sürülen Asan Kaygı mezarının "Asan Ata Kümbezi" şeklinde adlandırıldığı ve 1982'de devlet koruması altına alındığı bilinmektedir.

Yrd. Doç. Dr. Fatih ÜNAL