KIRGIZİSTAN VE TÜRK DÜNYASINDA BEŞİK GELENEĞİ
Seyfettin Gelekçi
Kırgızistan başta olmak üzere Türkistan coğrafyasının genelinde "beşik, besik, pezik" gibi adlarla bu gelenek hala yaşatılmaktadır.
Beşik, Türk Dünyası ortak kavramlarının başında gelmektedir, dersek çok da yanılmış olmayız. Çok büyük bir coğrafyayı birleştiren Türkçe bir kavramdır.
Kırgız Türkleri de "beşik" demekte ve beşikle ilgili zengin bir birikim ve uygulamaya sahiptirler. Uygulamaları kısaca aşağıda gibi sıralayabiliriz:
* Beşikle ilgili ritüeller özenle gerçekleştirilir. Bebek beşiğe yatırılmadan önce beşiğe ısırık/arça (tütsü) salınır. Kötü ruhları kovmak için. Daha sonra kesici aletler beşiğe sarılır, bebeğin canı sağlam olsun, albarstı gibi ruhlar uzak dursun diye.
* Bulunduğu haneye bolluk bereket getueain diye ağzına sarı yağ sürülür, üstünde ekmek kırılır.
* Kötü ruhları uzak tutmak için beşiğin baş ve ayak kısımlarına kurt dişi ve kartal pençesi asılır.
* Beşik kutsal sayılır; atılmaz, tekmelenmez, üzerinden atlanmaz, sövgü içeren sözler sarf edilmez; ayak altına konmaz, evin baş köşesine konur.
*Beşikle ilgili özel törenler de vardır. Bunların başında "beşik toyu" gelmektedir. 40'ı dolan bebek için aile yakınları ve komşulara özel bir yemek verilir. Böylece bebeğin kırkı kutlanmış olur.
* "Beşik Kuda/Beşik Kertmesi" dedikleri bir de akrabalık türü vardır. Günümüzde pek uygulanmasa da eskiden uygulanmıştır.
* Beşik ırları (türküleri) ve aldeyler (ninniler) halen güncelliğini korumaktadır. Burada bebek için çeşitli arzu ve dilekler dile getirilir:
Aldey aldey ak böbök
Ak beşige cat böbök
Kunan koydu soy böbök
Kuyruguna toy böbök
(Aldey aldey ak bebek
Ak beşiğe yat bebek
Erişkin koyun soy bebek
Kuyruğuna doy bebek)
****
Aldey aldey böbögüm
Aldey aldey böbögüm
Babañ ayköl Manastay
Baatır bolgun, şer bolgun
Kabılan bolgun, şer bolgun
Aldey aldey böbögüm
Aldey aldey böbögüm
Kanıkeydey uz bolgun
Kalkıñ süygön kız bolgun
(Aldey aldey bebeğim
Aldey aldey bebeğim
Atan, gönlü zengin Manas gibi
Bahadır ol, aslan ol
Kaplan ol, aslan ol
Kanıkey gibi hünerli ol
Halkını seven kız ol)
Özetle beşik geleneği, modernleşmeye teslim olmadan ve birazda onun kolaylıklarından yararlanarak devam etmektedir.
S. GELEKÇİ 09.07.2018
Celalabat / KIRGIZİSTAN
KAYNAKLAR
A. Akmataliyev (2015), Baldarga Arnalgan Irım-Cırımdar, Üylönü Ülpötü Saltı cana Irı, Biyiktik Plyus, Bişkek.
