Yapım Ekleri, Çekim Ekleri 

• A) Yapım Ekleri
• Yapım Ekleri Konu Anlatımı
• İsimden İsim Yapan Ekler
• İsimden Fiil Yapan Ekler
• Fiilden İsim Yapan Ekler
• Fiilden Fiil Yapan Ekler

• B) Çekim Ekleri
• a) İsim Çekim Ekleri
• Çokluk eki
• Durum (hal) eki
• İlgi (tamlama) eki
• Eşitlik ekleri
• İyelik eki
• b) Fiil Çekim Ekleri
• b-1) Kip ekleri:
• Haber Kipleri
• Dilek Kipleri
• İstek Kipleri
• Emir Kipi
• Gereklilik Kipleri
• b-2) Kişi ekleri

EŞİTLİK EKİ, EŞİTLİK EKLERİ, ÖZELLİKLERİ (-CE, -CA, -ÇE, -ÇA)

Eşitlik hali eşittik ekleri ile yapılır. Eşitlik ekleri bir eşitlik, gibilik, benzerlik ifade ederler. Onun için bu eklere benzerlik ekleri de diyebiliriz. Eşitlik ekleri, ismi fiile bağlayan hal ekleridir. Eşitlik ekleri, ismi yalnız fiile bağladığı için adların eşitlik halleri daima zarf olurlar.

Eşitlik Ekleri, Eşitlik Ekleri Nelerdir?

Dilimizde kelime gruplarında cümlede fiilin nasıl ve ne şekilde olduğunu veya yapıldığını fiilin oluş veya yapılış tarzını ifade etmek için isim eşitlik haline girer. İsim fiilin kendisi gibi kendisine benzer bir şekilde cereyan ettiğini göstermek İçin eşitlik halini alır.

Eşitlik hali ise eşittik ekleri ile yapılır. Eşitlik ekleri bir eşitlik, gibilik, benzerlik ifade ederler. Onun için bu eklere benzerlik ekleri de diyebiliriz. Eşitlik ekleri, ismi fiile bağlayan hal ekleridir. Eşitlik ekleri, ismi yalnız fiile bağladığı için adların eşitlik halleri daima zarf olurlar.

• 1- Asıl eşitlik eki; – ca, • ce, – ça, • çe dir. İnsan-ca, iyi-ce,ben-ce,ak-ça… gibi

Bugün diğer hal ekleri gibi isim cinsinden bütün kelimelere getirilememekte, daha çok sıfatlara, zamirlere ve zarflara gelmekte, asıl isimlerden sonra çok az kullanılmaktadır. Eşitlik ifadesi için asıl isimlerden sonra umumiyetle önadlar, adıllar ve belirteçlerden sonra da birçok defa, gibi, kadar, olarak gibi edatlar ve şekiller kullanılmaktadır.

İnsan gibi, taş gibi, tepe kadar, açık olarak misallerinde olduğu gibi, ekin işleklik sahası eskiden daha geniştir.

Bazı misallerde, hem de eşitlik ifadesi taşıyan misallerde kendisinden sonra yapım ve iyelik eklerinin gelmesi de ekin bu yapım eki olmasına yaramıştır Gerçekten, ekin, çekim ifadesi taşıdığı bazı misallerde kendisinden sonra küçültme ve iyelik eklerinin geldiği görülür.

Açık- ça-sına, deli-ce-sine. yavaş-ca misallerinde olduğu gibi, ekin içine katıldığı

• cası- na, • cesine, – çasma, – çesine birliği yeni bir eşitlik eki şeklinde isimlerden ve fiillerden sonra bir edat gibi bol bol kullanılmaktadır.

Alçak-casına, aptal-casına, sürükler-cesine. boğulur-casına, misallerindeki gibi.

– ca, -ce, • çe,
• ça eki vurgusuzdur. Vurguyu daima kendisinden önceki hece üzerine atar. Kendisinden önceki hece üzerinde bulunan bu vurgu ise hep kuvvetlidir.

• 2- Türkçede kullanılan ikinci eşitlik eki: – cak, – çek, – çak, – çek’tir. Osmanh Türkçesinde ek çekim sahasında da yapım sahasında da olduğu gibi işlekliğini kaybetmiş ve bugün klişeleşmiş olarak ancak bir iki misalde kalmıştır. Çabu-cak, ev-cek gibi. Bu ek de eşitlik eki olarak vurgusuzdur ve vurgu kendisinden önceki hece üzerinde bulunur. Fakat yapım eki iken vurguludur.

• 3- Türkçede kullanılan üçüncü eşitlik eki -layın -leyin dir. Bu ek yapım ekleri bahsinde de görüldü. Eski Anadolu Türkçesinde de oldukça işlek bir eşitlik eki olarak kullanılmıştır. deniz-leyin, evvelki-leyin, buy- ruğı-n-layın, gördüğüm-leyin, misallerinde olduğu gibi sonradan ek bu çekim ekifonksiyonunu kaybetmiş ve bugün ancak bir iki misalde bir yapım eki halinde klişeleşip kalmıştır. Ak-şam-leyin, sabah-leyin, gece-leyin gibi. Bu ek de eşitlik eki olarak vurguyu kendisinden Önceki heceye atar.

=> Adlara cümlede değişik anlamlar yükler.

=> İsimlere ve isim soylu kelimelere eklenerek çeşitli anlamlar katar. Türkçenin işlek eklerinden biridir. Bu eki alan kelimeler cümlede zarf tümleci ve yüklem olarak kullanılır. Tür olarak da isim, sıfat ve zarf türetir.

Örnek:

ben-ce, okul-ca, yurt-ça, sert-çe...

=> Gibi, benzerlik anlamları katar:

Örnek:

Çocukça davranışları vardı.

İnsanca hareket etmeliyiz.

=> Yüklem yapar:

Örnek:

Onun davranışları çok zaman delicedir.

=> Bakımında, yönüyle anlamı katar:

Örnek:

O sizden kiloca biraz daha düşük.

Akılca birbirinizden farkınız yok.

=> Göre anlamı katar, edat gibi kullanılır:

Örnek:

Sence bu yaptığın doğru mu?

Bence bu doğru.

=> Çokluk, abartma anlamı katar:

Örnek:

Evinde yüzlerce kitabı var.

=> Zaman bildiren isimlere gelerek eşitlik, süresince, boyu anlamı katar:

Örnek:

Bu okulda yıllarca çalıştım dedi.

O gün sizi saatlerce bekledik.

=> Birliktelik, beraberlik anlamı katar:

Örnek:

Bu kararı sınıfça aldık.

Bugün milletçe sevinçliyiz.

=> Durum bildirir; zarf tümleci yapar:

Örnek:

Anlatılanları sessizce dinledi.

Düşüncelerini açıkça dile getirdi.

Elazığ'dan gizlice ayrıldık.

=> Küçültme, sınırlandırma anlamı katar:

Örnek:

Oralarda yaşlıca bir adam dolaşıyordu.

Fatih, büyükçe bir taşı alıp denize atıverdi.

Karışık Örnekler:
 

• Pikniğe ailece gittik. (birliktelik)
• Yıllarca onun yolunu gözledik. (çokluk)
• Bu konu bence böyle anlatılmalı. (-e görelik)
• Çocukça davranma. (benzerlik, gibilik)
• Boyca bizden uzundu. (bakımından)