Hal ekleri, İsmin halleri nelerdir, hal durum ekleri nelerdir?

Hal ekleriİsmin halleri nelerdir, hal durum ekleri nelerdir?

Hal ekleri, İsmin halleri nelerdir, hal durum ekleri nelerdir?

  • İçindekiler
  • İsmin halleri (Hal Durum Ekleri) Nelerdir Hakkında Geniş Detaylı Bilgi
  • İsmin (-i) Belirtme ( Yükleme Hali ) Durumu Eki
  • İsmin (-e) Yönelme ( Yaklaşma Hali ) Durumu Eki
  • İsmin (-de) Bulunma (Kalma Hali) Durumu Eki
  • İsmin -den Ayrılma (Çıkma Uzaklaşma Hali) Durumu Eki
  • İsmin Yalın Durumu (Adın Yalın Hali)

İsimleri isimlere, edatlara ve genellikle fiillere (eylemlere) bağlayan cümle içinde ismin farklı anlam ilişkileri kurmasını sağlayan eklere isim hal ekleri (durum ekleri) denir. İsmin bu ekleri alara kazandığı yeni görevlere de ismin halleri denir.
Hal ekleri ekler ismin görevini değiştirirken anlamında değişiklik yapmaz. Bu ekleri insanların giydiği kıyafetlere benzetebiliriz:
Nasıl biz hava şartlarına, gittiğimiz yere, yaşımıza göre farklı kıyafetler giyorsak ismler de kullanıldıkları cümleye göre farklı hal ekleri alırlar.
Bizlerin farklı kıyafetler giydiğimizde değişmeyip aynı kalması gibi isimler de farklı hal ekleri aldığında değişmez. Aynı anlamını korur. Hal ekleri ünlü ve ünsüz uyumlarına uyarak isimlere eklenir.
Özel isimlere ve kısaltmalara gelen hal ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

İsimler, cümle ögesi olarak görev alırken beş farklı durumda karşımıza çıkmaktadır.

İsmin (-i) Belirtme ( Yükleme Hali ) Durumu Eki

İsme bir belirlilik kazandırarak kendinden sonraki fiile bağlar ve ismin o fiilin etkisi altında olduğunu gösterir.
‘Kâğıdı yırttım.” cümlesinde -ı belirtme eki bilinen bir kağıdın yırtıldığını göstermektedir.
“Kâğıt yırttım.” Cümlesinde ise herhangi bir kağıt yırtıldığı anlaşılmaktadır
Belirtme eki -i ile iyelik eki olan -i karıştırılmamalıdır
“Bu Ayşe’nin kalemi” cümlesinde kalemin Ayşe’ye ait olduğu anlaşılır.
“Bu kalemi Ayşe’ye ver.” Cümlesinde kalemin verme eyleminden etkileneceği belirtilmektedir.

İsmin (-e) Yönelme ( Yaklaşma Hali ) Durumu Eki

İsmi fiile yani yükleme bağlayan ve genellikle fiilin isme doğru yaklaştığını, yöneldiğini gösteren ismin halidir. “Eve gidiyorum” cümlesinde isme eklenen -e eki ismi fiile bağlayarak gitme eyleminin eve doğru yöneldiğini gösterir. İsmin -e durumu, genellikle, fiilin yönünü gösterir; ancak onun anlam sınırı oldukça geniştir. -e durumu, ismi fiile
a)Amaç ilgisi ile bağlar: “Çocuğa iskarpin yaptırdım.”
b) Fiyat ve bedel ilgisi ile bağlar:
“Beş liraya aldım.”
c) Zaman ilgisi ile bağlar: “Toplantı, pazara kaldı.”
ç) Yer ilgisi ile bağlar: “süprüntüleri şuraya buraya dökme!.”
d) Mecaz ilgisi ile bağlar:
“Bu sözler, kaleme gelmez.”
ismin -e hali, ismi genellikle fiile bağlar; ancak ismi var, yok, gerek, lazım gibi kelimelere bağladığını da görmekteyiz:
“Köpeğe et var, kediye yok”
“Bu kitap, Ahmet’e lazım. “
Bundan başka, -e durumu, zarf görevli öbekler, kalıplaşmış sözler de kurmaktadır:
Eve doğru, bana göre, enine boyuna, soluk soluğa,
akşama sabaha, öteye beriye, bunun uzerine, göze batmak…

İsmin (-de) Bulunma (Kalma Hali) Durumu Eki

ismi fiile bağlayan ve genellikle fiilin kendi içinde, üstünde, üzerinde gerçekleştiğini belirtmek için ismin girdiği durumdur.
“Kulübede yaşıyorlarmış.” Cümlesinde, kulübe Kelimesine eklenmiş olan -de eki, kulübe kelimesini fiile bağlamakta ve yaşama eyleminin kulübede gerçekleştiğini göstermektedir.
İsmin -de hali, genellikle fiilin oluştuğu yeri gösterir.
ancak onun çeşitli kelimeler arasında türlü anlam ilgileri kurduğu da görülmektedir.
a) Uzunluk düşüncesi verir:
“üç kilometre boyunda yol”
b) Süre düşüncesi verir:
“Altmış beş yaşında emekliye ayrıldı”
c) Zaman düşüncesi verir: “istanbul, 1453’te fethedildi.”
ç) Durum düşüncesi verir:
“işler, yolunda gidiyor.”
“Bu durumda gidemezsiniz.”
d) Yer düşüncesi verir:
“Bir gece, Edirne’de kalmış.”
ismin -de durumu, genellikle, ismi fiile bağlar; ancak ismi var, yok, gerek, lazım gibi kelimelere bağladığını da görmekteyiz:
“Sokakta gürültü var, evde yok.”
“Bu ses, sana sahnede lazım. “
İsmin -de durumu, genellikle, ismi fiile bağlar. Bazı cümlelerde fiil söylenmez bu cümlelerde de -de durumu ismi bu gizli fiillere bağlamaktadır.
Bu tablo, duvarda güzeldir = Bu tablo, duvarda bulunduğu müddetçe güzeldir.
Tavada yumurta = tavada pişmiş yumurta.
Bundan başka, -de durumu, zarf öbekleri ve kalıplaşmış sözler de kurmaktadır:
El elde, baş başta,, eninde sonunda kırk yılda bir
haftada bir, dillerde dolaşmak, elde avuçta kalmamak..,

İsmin -den Ayrılma (Çıkma Uzaklaşma Hali) Durumu Eki

İsmin -den hali, ismi fiile bağlayan ve genellikle fiilin kendinden uzaklaştığını, ayrıldığını belirtmek üzere ismin girdiği durumdur.
“Sinemadan geliyor.”
Cümlesinde, sinema kelimesine eklenmiş olan -den eki, sinema kelimesini fiile bağlamakta ve gelmek işinin sinemadan başladığını göstermektedir.
Bu bakımdan, bu durum, ismin -e durumunun karşıtı gibidir.
-den durum eki, genellikle, fiilin çıkıp uzaklaştığı yeri gösterir;
ama bunun yanı sıra, onun her çeşit kelime arasında türlü anlam ilgileri kurduğu da görülmektedir.
a) Bir ismi bir fiile sebep düşüncesiyle bağlar:
“Korkudan yanına geldi.”
b) Bir ismi bir fiile miktar düşüncesi ile bağlar:
“Bu yemekten yedim o hoşaftan içmedim.”
c) ismi fiile zaman düşüncesi ile bağlar:
“Vapur, akşamdan gitti.”
“Bu kanun, Tanzimat Dönemi’nden kalmadır”
d) ismi fiile fiyat düşüncesi ile bağlar:
“Karpuzun kilosunu yüzden almış.”
“Elmanın kilosunu kaçtan taşıtmış”
e) Ismi fiile karşılık, bedel düşüncesiyle bağlar:
“Bu kitabı, kaç liradan almış”
f) Bir varlığın ya da
ona dair bir şeyin bir cinsle ilgisini gösterir:
“Kurt, köpek cinsinden bir hayvandır.”
g) Bir durumun genel nitelikle ilgisini gösterir:
“Yüksek faziletlerden biri de iyilikseverliktir.”
ğ) iki kelimeyi üstünlük, derece düşüncesi ile bağlar: “Evden.yüksek kulübe.”
“Sirkeden ekşi erik.”
h) ismi fiile süre düşüncesi ile bağlar:
“Bir yıl, on iki aydanibarettir.”
“Bir hafta, yedi günden oluşur.”
I) Nesnelerin neyden yapıldığını gösterir:
“kışlıklar yünden, yazlıklar pamuktan yapılır.”
-den durumunun belirteç öbekleri ve kalıplaşmış sözler kurduğunu da görmekteyiz:
Sabahtan sabaha, akşamdan akşama, öte yandan ,
beri yandan, gözden düşmek, ekmek elden, su gölden…

İsmin Yalın Durumu (Adın Yalın Hali)

İsimin, hal eklerinden hiçbirini almadığı durumu yalın durumdur. Çoğul eki ve iyelik eki alan isimler diğer hal eklerini almadığı için yalın sayılır. Yalın durumdaki isimler cümlede şu görevlerde bulunabilir.
a) ismin eylemden etkilendiğini gösterir
“Kuş vuruldu”
b) ismin bir eylemi gerçekleştirdiğini gösterir
“Kuş ötüyor”
C) ismin tanımlandığını gösterir
“Kuş bir hayvandır.”
d) ismin zaman zarfı olduğunu gösterir.
“Okula dün gittim.”

EK BİR KAYNAK:

 Hal Ekleri:

     İsimler kelime grupları ve cümleler içinde diğer kelimelerle münasebetleri sırasında, münasebetin cinsine göre, çeşitli hallerde bulunurlar.İsimlerin kelime grupları ve cümleler içinde isimlerle edatlarla ve fiillerle çeşitli münasebetleri olur. Bu münasebetler kurulurken isimler hep aynı durumda bulunma, münasebetin cinsine göre ayrı ayrı hallere girerler. Demek ki ismin halleri ismin diğer kelimelerle münasebetleri sırasında içinde bulunduğu durumlardır.

   Her hal her dönemin bir çeşit münasebetini ifade eder, her münasebet ifadesi için İsim bir halde bir durumda bulunur, isim bu münasebetleri bazen eksik olarak; fakat çok defa da ek alarak ifade eder yani ismin halleri bazen eksiz fakat çok defa da eklidir. İşte isimleri çeşitli münasebetleri için çeşitli hallere sokan bu ekler hal ekidir, isimlerin etrafındaki kelimelerle olan münasebetleri ikiye ayrılır. Bunlardan biri ismin kendine tabi olan kendisine bağlı olan unsurlarla münasebeti, diğeri ismin kendisine tabi olmayan kendisine bağlı olmayan kendisinin tabi olduğu unsurlarla olan münasebetidir. İyelik ekleri ismin kendisine tabi olan unsurlarla münasebetini sağlayan işletme ekleridir. Hal ekleri ise ismi kendisine tabi olmayan kendisinin tabi olduğu unsurlarla münasebete getiren eklerdir. Bu ekler isimlere bilhassa edatlara, bağlayarak birçok münasebetler sağlarlar. Bu münasebetlerden birçok isim edat ve fiil grupları ile cümleler doğar. Hal ekleri esas itibariyle ismi fiile bağlayan eklerdir. İsmi edata bağlamalarında öne çıkmaktadırlar.İsim işletme ekleri içinde  isim çekim ekleri hal ekleridir. İsim çekim ekleri denince akla hal ekleri gelir.

Türkçede İsimlerin İfade Ettikleri Durumlara Göre Hal Ekleri

1- Nominatif Hali (Yalın Hal):

Bu hal ismin karşıladığı nesne ve kendisine tabi olan isim dışında hiç bir münasebet ifade etmeyen halidir. Demek ki isimlerin başka bir unsura bağlı olmayan normal teklik, çokluk ve iyelik şekilleri yalın halleridir. Mesela: Taş ve ev teklik yalın hali, taşlar, evler çokluk yalın hali, taşlarım, evlerimiz iyelik yalın halidir. Şu halde Türkçede nominatif hali yoktur. Yalın hal daima eksiz haldir.

2- Genitif Hali (ilgi Hali):

Bu hal ismin başka bir isimle münasebeti olduğunu ifade eden bir halidir.

3- Akkuzatif Hali (Yapma Hali):– İ hali:

Bu hal ismin geçişli fiillerden doğrudan doğruya tesiri altında olduğunu ifade eden halidir. Bu halin ekleri akkuzatif ekleridir. Akkuzatif ekleri ismi fiile bağlayan hal eklerindendir.

4- Datif Hali (Yaklaşma Hali): – e hali:

İsmin kendisine yaklaşma ifade eden fiillere bağlanmak için girdiği haldir. Bu hal daima ekli olup eki de datif ekidir. Datif eki ismi fiile bağlayan ektir.

5- Lokatif Hali (Bulunma Hali): – de hali:

  İsmin kendisinde bulunma ifade eden fiillerle münasebette olduğunu gösteren halidir. Bu hal de daima ekli olup eki lokatif ekidir. İsmi fiile bağlayan bir ektir.

Yorumlar (0)