Göktürkçede Ad Çekim Ekleri - Yavuz Tanyeri

Çokluk Ekleri: Göktürkçede düzenli çokluk eki yoktur. Türkçede belirlilik – belirsizlik kategorisi olmadığı için nesneler “belirli bir nesne” olarak adlandırılmamış; “nesnenin türü” adlandırılmıştır. Örneğin “ıgaç” (ağaç) denildiği zaman, belirli bir ağaç katedilmemiş; “ağaç türü” adlandırılmıştır. Bu nedenle dilin başlangıcında çokluk ekine gerek duyulmamıştır. Bunun yanında sadece insan belirten sözcüklerde kullanılan şu çokluk ekleri vardır:

•“+lAr”: “beg+ler”, “konçuy+lar” (hanım sultanlar), “ög+ler” (analar)
•“+An”: “og(u)l+an”, “er+en” (erler)
•“+(X)t”: “og(u)l+ıt” (oğullar), “tarkat” (tarkanlar), “yılpagu+t” (alpagular, yiğitler)
•“+gUn”: “ini+y+gün” (küçük kardeşler), “kelin+gün” (gelinler)

İyelik Ekleri: Göktürkçede iyelik ekleri bugünkü gibidir. Ses bakımından tek fark, ikinci şahıslardaki sesin diş değil, damak ŋ’si olmasıdır. Ayrıca çokluk eki olmadığı için, üçüncü çoğul şahıs iyelik eki yoktur:

•“+(X)m”: “öz+üm” (kendim), “kut+um” (talihim), “kaŋ+ım” (babam), “ög+üm” (annem)
•“+(X)ŋ”: “og(u)l+uŋ”, “kan+ıŋ” (hanın), “süŋük+üŋ” (kemiğin)
•“+(s)I”: “sab+ı” (sözü), “agı+sı” (hediyesi), “yagı+sı” (düşmanı)
•“+(X)mXz”: “kaŋ+ımız” (babamız), “eçi+miz” (amcamız), “il+imiz” (devletimiz)
•“+(X)ŋXz”: “oglan+ıŋız”, “taygun+uŋuz” (oğullarınız)

Hal Ekleri:

• İlgi Hâli Eki: Ünsüzle biten sözcüklerden sonra “+Iŋ” biçimindedir: “ben+iŋ” (benim), “biz+iŋ” (bizim) Ünlüyle biten sözcüklerden sonra “+nIŋ” biçimindedir: “Bayırku+nıŋ”

• Yükleme Hâli Eki: İyelik eki almamış isimlerden sonra “+(X)g” biçimindedir: “bodun+ug” (ulusu), “kişi+g” (kişiyi) İyelik eklerinden sonra “+(I)n” biçimindedir: “sabım+ın” (sözümü), “kanıŋ+ın” (hânını) İşaret ve şahıs zamirlerinden sonra “+nI” biçimindedir: “bu+nı”, “biz+ni”

• Yönelme Hâli Eki: Göktürkçede yönelme hâli eki “+kA” biçimindedir: “yazı+ka” (ovaya), “taluy+ka” (denize) Üçüncü şahıs iyelik ekinden sonra “+ŋa” biçimdedir: “yiri+ŋe”, “sabı+ŋa” Teklik 1. ve 2. şahıs iyelik eklerinden sonra çoğunlukla “+A” biçimindedir: “Türküm+e”, “ebiŋ+e”

• Bulunma – Çıkma Hâli Eki: Göktürkçede çıkma hâli için ayrı bir ek yoktur. “+DA” hem bulunma, hem çıkma hâlini karşılar: “teŋri+de” (gökte), “yir+de” (yerde), “yış+da” (ormandan)

• Eşitlik Hâli Eki: “+çA” biçimindedir: “gibi, göre, kadar” anlamlarını verir: “ot+ça” (ateş gibi)

• Vasıta Hâli Eki: Göktürkçede vasıta hâli eki “+(X)n”dır. “ile, olarak” anlamlarını verir: “ok+un” (ok ile), “süŋüg+ün” (mızrak ile), “er+in” (erle), “sab+ın” (sözle)

• Yön Hâli Eki: Göktürkçede iki yön eki vardır: Birincisi “-gArU” ekidir: “il-gerü” (ileriye, doğuya), “kurı-garu” (batıya), “yırı-garu” (kuzeye), “yir-gerü” (yere), “eb+gerü” (eve) İkincisi “+rA” ekidir: “iç+re” (içeri), “taş+ra” (dışarı), “öŋ+re” (öne doğru)

• Soru Eki: Köktürkçede soru için iki edat kullanılır: Birincisi “mu” edatıdır: “bar mu?” (var mı?), “kagan mu?” İkincisi “gU” edatıdır: “bar gu?”, “begler gü?”