Şapka işareti, inceltme işareti nedir?

En sık sorulan sorular arasında bulunan "Düzeltme işareti nedir, düzeltme işareti nerelerde kullanılır?" sorusunu ayrıntılı olarak yanıtlayalım. Bildiğiniz gibi düzeltme iiareti; şapka işareti, inceltme işareti olarak da adlandırılır.

Düzeltme İşareti Nedir, Nerelerde Kullanılır?

Düzeltme işaretinin kullanılacağı yerler aşağıda gösterilmiştir:

• 1. Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine ko­nur: adem (yokluk), âdem (insan); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); alem (bayrak), âlem (dünya, evren); aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hal (sebze, meyve vb. satılan yer), hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); rahim (esirgeme), rahîm (koruyan, acıyan); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu) vb.

UYARI: Katil ( öldürme) ve kadir kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı ol­duğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (ka:dir = güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konma­dan yazılması yaygınlaşmıştır.

• 2. Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım; gülgûn, merzengûş; mahkûm, mezkûr, sükûn, sükût vb. Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik vb.
• 3. Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk’ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) vb.

Uyarı: Nispet eki alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik vb.

• 4. Arapça, Farsça ve batı kaynaklı sözcüklerde /l/ ünsüzünden sonra gelen /a/, /u/ ünlüleri üzerine düzeltme imi konmaz: billur, klakson, lakin, lazım, reklam, selam, üslup...

• 5. Nispet eki olan “i”lerin (Ar. Önad eki) üzerine düzeltme imi konmaz: hukuki, iktisadi, insani, milli, siyasi...

• 6. Yabancı sözcüklerdeki uzun ünlüleri gösteren harflerin üzerine de düzeltme imi konmaz: adalet, ahlak, badem, evlat, idare, ilaç, ilah, imla, rica, şair, vali...

Bileşik sözcüklere gelen ekler, Boğaziçi'ne mi, Boğaziçi'ye mi, Kocaeli'ye mi, Kocaeli'ne mi?

Bazı yeradlarına gelen ekler nasıl kullanılır?

Örneğin İnciraltı'ya-İnciraltı'na ya da Kemeraltı'ya-Kemeraltı'na kullanımlarından hangisi doğrudur?

Yanıt:

Yeradı olan bileşik sözcükler ek aldıklarında, “İnciraltı’na gidiyorum; İnciraltı’ndan geliyorum; İnciraltı’nı gördün mü?” ya da “Kemeraltı’nda buluşalım; Kemeraltı’na gideceğim; Kemeraltı’nın yeni halini gördün mü?” gibi kullanılır.

Yararlı olması dileğiyle...