Ata sözcüğünün Türk dillerindeki yeri ve önemi

Bu sözcük Türk Tarihi ve Söylenceleri Sözlüğünde yer almaktadır.

>>> Anlamı-Açıklaması: Ata: Baba demektir.

• { Eşdeğer: ATAY, EDE, ETE, ETİ, İTE, İDE, OTA
• Eşanlam: OĞ, OG
• Moğolca: ETSEG, ESEGE, EÇEGE, ECİGE
• Macarca: ATYA Soyundan gelinen eril kişi.

Mitolojide Ata Ne Demek?

Mitolojide soyundan gelindiği kabul edilen varlıklara veyâ yaşamın özünü oluşturduğu düşünülen eril unsurlara da Ata denilir. Örneğin; Kurt Ata, Geyik Ata... Soyundan gelindiğine inanılan belli başlı hayvanlar şunlardır: Kurt, Geyik, Boğa, Kartal, Köpek, Deve, Kuğu, Ayı…

Ayrıca hayvanlardan başka Od (Ateş), Kuyaş (Işık), Su, Toprak gibi temel yaratıcı unsurlara da bu şekilde hitap edilir. Bu varlıklar aynı zamanda tanrısal nitelikler taşırlar.

İslam diniyle birlikte keramet sâhibi erkek evliyâlara da Ata denilmeye başlanmıştır. Karaltı Ata, Sarı Ata, Kırklar Ata, Ak Ata, Karakurt Ata, Atlı Ata gibi isimler bunlar için örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca herhangi bir toplumsal statüyü efsânevî olarak ilk oluşturan kişilere de Ata denir.

Ata kelimesi zaman zaman “ced” yâni soyundan gelinen kişiler anlamında da kullanılır ve onlara saygı gösterilmesi gerektiğine inanılır. Bu saygı geçmiş çağlarda Ata Ruhları ile iletişim kurma ve onlardan yardım isteme biçiminde tezahür etmiştir.

Hunlarda yılda bir kere tüm toplum tarafından genel bir tören düzenlenerek ataların ruhlarına kurban kesildiği bilinmektedir. Bu anlayışın kökeninde yaşarken toplum içinde saygınlığı bulunan kişilerin öldükten sonra da ailelerini ve hattâ toplumlarını korumaya devam ettikleri inancı bulunur.

Atalara âit eşyâlara hattâ onların mânevî hâtıralarına değer verilmesi anlayışı günümüzde bile sürmektedir. Ata mezarlarına yapılan saldırıların ağır şekilde cezâlandırılması da bu anlayışın bir sonucudur.

Asya'da Ata Sözcüğü

Örneğin Attila’nın başlattığı Balkan Savaşı’nın bir gerekçesi olarak Hun hükümdar ailesine âit mezarların bazı Bizans Piskoposları tarafından açılarak içlerindeki eşyâların alınması öne sürülmüştür. Ataların her yaptığının doğru kabul edilerek eleştiri dışı tutulmasına da yaygın olarak rastlanır.

Fakat bu anlayış Kuran-ı Kerim’de açık olarak engellenmiştir ve ataların yanlışlarının sürdürülmesinin sakıncalı olduğu açıklanmıştır. Şiî Türklerin son imamları için yaptıkları tapınak “Kayıp Ata” adını taşımaktadır. Bazı Asya Türk ülkelerinde vatanı tanımlarken “Atayurt” kavramı kullanılır. Baba, insanın çocukluğunda ilk korktuğu kişi olarak, bilinçaltında önemli bir etkiye sâhiptir ve bunun toplumsal yansımaları vardır.

Türk Dillerinde Ata Sözcüğü

• Tatarlar’da çocukları korkutmakta kullanılan Ataman adlı bir varlık bulunur. Anlam: (Ad/At). Adı alınan kişi demektir. Ad (“isim”) sözcüğüyle bağlantılıdır, kendisinden ad alınmayı ifâde eder.
• Adda kelimesi Sümerce’de soyundan gelinen kişi, yâni baba demektir.
• Kimi etimoloji uzmanlarına göre Hitit / Hatti kökenli kelimelerdir.
• Hatti (Eti)’ler, Hititler Anadolu’ya gelmeden önce de var olan ve sonra Hititler ile kaynaşan bir toplumdur.
• “Atya” biçimiyle Macarcada yer alır.

Saygılarımızla.