ÇAGATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ > ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ LÛGATİ
ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ LÛGATİ, ÇAGATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ > ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ LÛGATİ
ÇAGATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİ > ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ LÛGATİ
ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ LÛGATİ
Taşıdığı Lûgati Çağatay ve Türkî Osmani[1] adına rağmen içerisine aldığı malzeme, Şeyh Süleyman Efendinin mensub olduğu Özbek şivesine göredir. Kaynakları muhtelif Çağatayca metinlerinden alınmıştır. Orta-Asya dervişlerinin canlı şivelerinden de alınanları vardır.
Şeyh Süleyman Efendi 1821-22 yıllarında Orta-Asya’da dünyaya gelmiştir. 1847 yılında ise Orta-Asya şehbenderi sıfatı ile İstanbul’a gelmiş, aynı zamanda Özbekler Tekkesi şeyhliğini yapmıştır. Eserinin mukaddimesinde hem şahsı hem de eseri hakkında epeyce bilgi verilmiştir.
Eser, şüphesiz faydalıdır, fakat özbeöz Çağatayca sayılmaz. Haksız yere Martin Hartmann’ın[2] şiddetli tenkidine uğramıştır. Samoyloviç’e göre ise Şeyh Süleyman Efendi lûgati Pavet de Courtille’inkini andırmaktadır.
Bunlar dışında yine Orta-Asya ve İran Azerbaycan’ı sahalarında başta Çağatayca olmak üzere, Türk diline ait bir yığın lûgatler yazılmış bulunmaktadır. Bunlar, yazma hâlinde olup kısmen T. Josef’in, üstünkörü araştırmasından geçirilmiş bulunmaktadır. Şahsen bu yazmaları göremediğimden, gıyaben bilgi verilmesini o kadar uygun bulmadım. Onları ayrıca araştırmak lâzımdır.
Yazma lûgatler dışında Çağatayca kelime unsurlarına, muhtelif Türk şivelerini içerisine alan Radloff, Budagov, Zenker, Pavet de Courteille, Vambery ve saire gibi basılmış lûgatlerde de rastlanmaktadır, bununla beraber iyi bir Çağatay lûgatine ihtiyaç olduğuna şüphe yoktur[3].
[1] Şeyh Süleyman Efendi Buhârî, Lûgat-i Çağatay ve Türkî Osmanî, İstanbul 1298’de yayınlanmıştır, ayrıca kısaltılmış şekliyle İgnaz Kunos tarafından Almanca tercümesiyle beraber Budapest 1902’de yayınlanmıştır [Şejh Sülejman Efendi’s Çağatay-Osmanisches Wörterbuch]. Daha sonraları Vambery tarafından Keleti Szemle dergisinde, transkripsiyonlu olarak ikinci defa neşredilmiştir.
[2] Der islamische Orient, IV, s. 105.
[3] Çağatay sözlükleri için bk. Hasan Eren, Çağatay Lûgatleri hakkında notlar, DTCFD, VII/1-2 (1950), 145-163.
