Nasıl yazılır? Genel bir özet

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler 

a.  Cümle, eÅŸya depolama, büyük harfle başlar:  

Zaman su gibi akıp gidiyordu.  

Tanıştığımıza çok memnun oldum. 

Türkçe, dünyanın en zengin ve en işlek dillerinden biridir. 

 Cümleler arasında bir harflik boşluk bırakılır. 

b.  Cümle başında ve içinde, özel adlar büyük harfle başlar:  

-  Kişi adları ve soyadları: 

Ali, Zeynep, Mehmet, Fatma, Ahmet Hamdi Tanpınar… 

-  Hayvanlara verilen adlar: 

Karabaş, Yumoş, Pamuk… 

- Ulus (millet) adları: 

Türk, Arap, Alman, İngiliz, Bulgar, Pakistanlı…  

- Ülke ve devlet adları: 

Türkiye, Rusya, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri… 

- Kent, ilçe, bucak, belde, köy, mahalle, bulvar, alan, sokak adları: 

Ankara, Giresun, Dereköy, Fakülteler Mahallesi, Mamak, Atatürk Bulvarı, Zafer Meydanı, Uslu Sokak… 

Yer adlarını yasalarda belirtilen ya da resmî makamlarca belirlenmiş biçimiyle yazmak gerekir. 

- Anakara (kıta), dağ, ova, deniz, göl, akarsu, orman gibi coğrafya adları: 

Asya, Afrika, Avrupa, Ağrı Dağı, Konya Ovası, Karadeniz, Tuz Gölü, Kızılırmak, Zigana Geçidi, Belgrat Ormanı… 

- Yer, yön, yöre, bölge bildiren sözcükler birlikte kullanıldıkları özel addan ayrı yazılır ve büyük harfle başlar: 

Doğu Karadeniz, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Batı Trakya, Güney Afrika… 

- Dünyadaki özel bir bölge anlamında kullanılan yön adları ve bunlardan türeyen sözcükler büyük harfle başlar: 

Türkiye, Doğu ve Batı uygarlıkları arasında bir köprü gibidir. 

Batılılaşma, Doğulu, Güneyliler… 

- Bayram, dönem ve özel gün adları büyük harfle başlar: 

Kurban Bayramı, Cumhuriyet Bayramı, Tanzimat, Meşrutiyet, Öğretmenler Günü… 

- Gezegen, yıldız adları büyük harfle başlar: 

Bilim adamları, Güneş’ten kopan parçaların Dünya’yı tehdit ettiğini söylüyorlar. 

Rusya, Ay’ın yüzeyindeki kraterlerle ilgili yeni bilgilere ulaşmayı hedefliyor. 

Dünya, ay ve güneş sözcükleri; astronomi bilimiyle ilgili bilimsel yazılarda ya da astronomi bağlamında bilimsel bilgi aktaran cümlelerde büyük harfle, bunun dışında ise küçük harfle başlamalıdır: 

Ben ilkokulu bitirdiğimde sen daha dünyaya gelmemiştin. 

- Savaş, barış ve antlaşma adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar: 

Çanakkale Savaşı, Lozan Antlaşması… 

- Kurum ve kuruluş adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar: 

Türkiye Büyük Millet Melcesi, Ankara Üniversitesi, Anayasa Mahkemesi, Türk Hava Yolları, Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü… 

- Tamlama biçiminde olan yapı, ören ve yapıt adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar: 

Kız Kulesi, Boğaziçi Köprüsü, Atakule, Efes Harabeleri, Döner Kümbet… 

- Kitap, dergi, gazete, yasa, ders adlarının her sözcüğünün ilk harfi büyük olur: 

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Yaban, Varlık, Çağdaş Türk Dili, Anayasa, Eleştiri Kuram ve Yöntemleri (ders adı)… 

Özgün yazımında “gazetesi, dergisi” gibi açıklayıcı sözcükler bulunmayan yayın adlarında bu sözcükler büyük harfle yazılmaz:  

Cumhuriyet gazetesi, Türk Dili dergisi… 

- Din ve mezhep adları, bunlarla ilgili ad ve sıfatlar büyük harfle başlar: 

İslam, Hıristiyanlık, Müslüman, Budist, Katolik, Alevi, Sünni… 

- Din ve mitoloji kavramlarını karşılayan özel adlar büyük harfle başlar: 

Allah, Azrail, İsrafil, Zeus… 

Tanrı sözcüğü özel ad olarak kullanılmadığında küçük harfle başlar:  

 Eski Yunan tanrıları.  

Ayrıca cennet, cehennem, günah, sevap gibi dinî kavramlar küçük harfle başlar. 

- Dil adları büyük harfle başlar: 

Türkçe, Fransızca, Almanca, Yunanca, Arapça, Farsça… 

- Özel addan türemiş ad, eylem ya da sıfatlar büyük harfle başlar: 

Trabzonlu, Marksizm, Atatürkçülük, Türkçeleştirmek, Darvinci… 

- Bir özel ada bağlı saygı sözcükleri, unvanlar, sanlar ve takma adlar büyük harfle başlar: 

Sayın Ahmet Öz, Prof. Dr. Doğan Aksan, Avukat Mehmet Yıldırım, Yüzbaşı Cenk Aktürk, Bay Hüseyin, Diş Hekimi Osman Özdamar, Baltacı Mehmet Paşa, Yüksek Mimar Cahit Özben, Pilot Teğmen Hasan Saygılı, Pamuk Nine, Abalı Baba… 

- Yazı ve haber başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar: 

Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı 

Kimi Yabancı Sözcüklere Türkçe Karşılık Önerileri 

- Toplumların yaşamlarını etkileyen tarihsel, bilimsel, edebî vb. olay, olgu, oluşum, eylem ve grup/ topluluk adları büyük harfle başlar: 

Kurtuluş Savaşı, Fransız Devrimi, Meşrutiyet Dönemi, Millî Edebiyat, Lozan Antlaşması, Beş Hececiler, Servet-i Fünun Edebiyatı, İkinci Yeni, Şeyh Sait İsyanı, Çanakkale Savaşı, Lale Devri… 

c.  Yazışmalarda ve konuşma metinlerindeki seslenme sözcükleri büyük harfle başlar: 

 Saygıdeğer Hemşerilerim, 

Canım Kardeşim,  

Değerli Konuklar, 

 Sevgili Arkadaşlar, 

d.  Bir özel adla tür adından oluşan tamlama biçimindeki tür adlarında -bu sözcükler bileşip kalıplaşmamışsa- özel ad büyük harfle, tür adı küçük harfle başlar: 

Maraş dondurması, Urfa kebabı, Ankara kedisi, Türk milleti, Fransız mutfağı, Türk bayrağı, Karadeniz hamsisi, Van kedisi… 

Ay, Gün Adları, Tarih ve Saat Yazımı 

a.  Tarihler; gün, ay ve yıl sıralaması gözetilerek şu biçimlerden biriyle yazılır: 

20 Ocak 1983 

20.01.1983 

20.1.1983 

20.I.1983 

20/1/1983 

20/01/1983 

b.  Ay ve gün adları, belli bir tarihi bildirdiklerinde büyük harfle başlar: 

16 Ağustos 2005 

14 Temmuz 1999 Pazartesi 

Her yıl 10 Kasım’da 

Belli bir günü ya da tarihi yanındaki sayıyla belirtmeyen ay ve gün adları büyük harfle başlamaz: 

Bütünleme sınavları geçen yıl eylül ayında yapılmıştı. 

Her yıl nisan ayında bir araya geliriz. 

c.  Saatleri yazarken, saat hanesini ve dakika hanesini ayırmak için aralarına nokta konur: 

15.30 

22.25   23.00 

d.  Saati gösteren rakamlara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılarak, sayının sözcük olarak okunuşuna uygun biçimde yazılır: 

15.45’te 

 22.10’dan sonra 

Tam saatler, dakika hanesine çift sıfır konularak yazılır. Bu sıfırları okumamak gerektiği için, ek getirirken doğrudan saat hanesindeki sayının okunuşu dikkate alınır: 

22.00’den  

13.00’te 

05.00’ten 

16.00’yı 

Sayıların Yazımı 

a.  Teknik ya da ticari konular dışındaki metinlerde, sayılar genellikle sözcüklerle yazılır. Bu durumda her sözcüğü ayrı yazmak gerekir: 

yirmi üç 

otuz beş 

bin altı yüz kırk iki 

Banka işlemlerinde ve parayla ilgili belgelerde, olası bir değişikliğin ya da sonradan yapılabilecek eklemelerin önüne geçmek için, sayıların “yazıyla” belirtilmesi gereken yerlere bütün sözcükler bitişik yazılabilmektedir: 

yüzyirmisekizmilyonüçyüzyetmişikibin lira 

yalnızca “birmilyaraltıyüzbeşmilyondörtyüzellibin” lira  

b.  Kesinlik aranan konularda ve bilimsel verilerin açıklanmasında sayılar rakamla yazılmalıdır: 

Millî gelirin %25’ini sadece bir bölge alıyor. 

Ankete katılan 1540 kişinin 826’sı aynı yanıtı vermiştir. 

c.  Bol sıfırlı sayıların ana sayılardan sonraki haneleri, okumayı kolaylaştırmak için yazıyla yazılabilir: 

4 bin 348 

3 milyar 75 milyon 413 bin 

2 milyon 635 bin 

Ana sayıyı yazıyla yazıp öbür haneleri rakamla yazmak doğru değildir; başta bulunan ana değerler her zaman rakamla yazılmalıdır. “Bin, milyon, milyar” gibi sayı adları, ancak öncesinde rakam bulunursa yazıyla yazılabilir. 

d.  Her zaman rakamla yazılması gereken sayılar şunlardır: 

-  Cadde, sokak, ev, apartman, daire numaraları:  

2. Cadde 8.Blok 21/3 

-  Sayfa numaraları:  

342. sayfa 

-  Tarih yazarken gün ve yıl bildiren haneler:  

31 Aralık 2003 

- Saat belirten sayılar:  

09.15 

e.  Rakamla yazılan sayılara getirilen ekler, kesme işaretiyle ayrılıp sayının sözcük olarak okunuşuna uygun biçimde yazılır: 

2’de 

34’ten 

3’üncü   

2005’te 

f.  Üleştirme sayıları rakamla değil, yazıyla yazılır: 

üçer beşer yirmişer 

Cümlenin ilk sözcüğü rakamla yazılmış bir sayı ise ardından gelen sözcük büyük harfle değil, küçük harfle başlar: 

215 sayfalık bir kitaptı. 

g.  Telefon ve belgegeçer (faks) numaraları şu biçimlerde yazılır: 

(090-216) 116 16 16; 0212-116 16 16; 0551 551 51 51… 

 İkilemelerin Yazımı 

a. İkileme; anlamları yakın ya da karşıt iki sözcüğün, sesleri birbirini andıran iki sözcüğün ya da anlamı pekiştirme ve anlatıma güç katma amacıyla yinelenen bir sözcüğün yan yana yazılmasıdır. İkilemeler ayrı yazılır: 

ağlaya ağlaya, hızlı hızlı, yavaş yavaş, hayal meyal, konuşa konuşa, takır tukur, çoluk çocuk, allak bullak, aşağı yukarı, hemen hemen, yarım yamalak, eğri büğrü… 

İkilemeler arasında herhangi bir noktalama işareti konulmaz. 

b.  Bileşip kalıplaşmış kimi ikilemeler bitişik yazılır: 

alışveriş, öteberi, darmadağınık, karmakarışık… 

c.  Tek heceli sözcüklerle kurulan ikilemeler arasında, söyleyişte vurgusu ikinci sözcüğe (son heceye) kaymış olan ikilemeler bileşik sözcük hâline geldikleri için bitişik yazılır: 

cızbız, altüst (olmak), cırcır, civciv, çerçöp,  dırdır, gelgit, fırfır, hoşbeş, yüzgöz (olmak), gırgır…   

Kısaltmaların Yazımı 

Kurum ve kuruluş adları, özel adlar ve kimi sözcükler kısaltma biçiminde yazılabilir. Kişi adlarını ve sözcükleri, zorunlu olmadıkça kısaltmamalıyız. Uluslararası kısaltmalarla Silahlı Kuvvetler’in kullandığı kısaltmaların yerleşik biçimlerini kullanmak gerekir. 

a.  Kurum ve kuruluş adlarının kısaltması, her sözcüğün ilk harfi alınarak yapılır. Büyük harflerle yazılması gereken bu kısaltmalarda harfler arasına nokta koymak gerekmez: 

TC, TBMM, TSE, BJK, TTK… 

b.  Ek getirirken kısaltmanın açılımı değil, son harfinin okunuşu dikkate alınır ve bu ekler kesme işaretiyle ayrılarak yazılır: 

MSÜ’nün, TBMM’de, TCDD’ye… 

Türkçede, yanında kalın sıradan bir ünlü bulunmadıkça ünsüzler ince okunduğundan, son harfi K ya da H olan kısaltmalar bu ince okunuşa göre ek alır: 

GSMH’nin, HSYK’de, TDK’den…