Yazım Kuralları, Yazım Yanlışları

Yazım Kuralları, Yazım Yanlışları

Yazım yanlışlarının doğrularını araştırmak için tıklayarak sözlüğümüzden yararlanabilirsiniz: TDH SÖZLÜKLERİMİZ

De Bağlacının Doğru Yazımı

Türkçede var olan “de” bağlacı dilimizde “dahi, bile” bağlaçlarının kullanıldığı anlamda kullanılmaktadır. Bir cümlede gördüğümüz “de”nin bağlaç olup olmadığını anlayabilmek için gördüğümüz “de” yi cümleden atarız. Attığımızda, cümlenin yapısı ve anlamı değişmiyorsa bu “de” için bağlaç diyebiliriz. Ancak cümle bozuluyorsa onun ek olduğunu anlayabiliriz . Dolayısıyla dilimizde ekler bitişik, bağlaçlar ise ayrı yazılır.

Şimdi bu yukarıdaki bilgiyi aşağıdaki örneklerde görelim:

Örnek : Memlekete gidip de köyümüze gitmemek olur mu hiç?

UYARILAR:

A) Cümlede gördüğümüz “de” bağlacı kendinden önceki sözcüklerin ünlü harflerine kalınlık-incelik yönünden uyum sağlar.

Örnek:

* Gençliğimizle birlikte umutlarımız da uçup gitti.

* Onu gördüyse de görmezlikten geldi.

B) Cümledeki “de” bağlacından önceki sözcük, sert ünsüzle bitse bile, bu bağlaç sözcükten ayrı yazıldığı için sertleşip “te,ta” biçiminde YAZILMAZ. Bu şekilde yazılması durumunda yazım yanlışları meydana gelir.

Örnek :

* Sen beni görüp te fikrini değiştirmemelisin. (Yanlış)

* Sen beni görüp de fikrini değiştirmemelisin. (Doğru)

“de” bağlacıyla, isim hal eklerinden bir tanesi olan “-de, -da” öğrenciler tarafından birbirine çok karıştırılmaktadır. Cümleden atabiliyorsak o gördüğümüz “de” bağlaçtır ve bağlaçlar kendinden önceki sözcükle ayrı yazılmak zorundadır.

Örnek :

* Çocuğu elinden tutup yolda uzun bir süre dolaştırmıştı. (Durum Eki)

* Bu yol da kimse tarafından temizlenmemiş. (Bağlaç)

“Ki”nin Doğru Yazılışı

Bir cümlede gördüğümüz “ki” eğer bağlaçsa çoğunlukla iki farklı cümleyi birbirine bağlama işlevini üstlenir. Bunu anlamanın en basit yolur ise cümlede gördüğümüz “ki”nin üzerine “-ler” ekini getiririz, eğer anlamsız oluyorsa o gördüğümüz “ki” bağlaç demektir ve kendinden önceki sözcük ile ayrı yazılmak zorundadır. Aksi halde yazım yanlışı meydana gelir.

Örnekler:

* Seni o kadar benimsemişti ki gittiğinde onu bir daha asla eskisi gibi görememiştik.

* İçeriye bir girdim ki yerlere dökülen yemeği gördüm.

Yukarıdaki örneklerde birinci cümle ile ikinci cümle “ki” bağlacı ile birbirine bağlanmıştır ve üzerine “-ler” ekini getiremiyoruz. Dolayısıyla bağlaçtır.

Kişi ve işaret zamirlerinden sonra gelen “ki” de bağlaç olup ayrı yazılır.

Örnek :

Ben ki, Bizler ki, Durum o ki

Bazı bağlaçlarla birlikte kullanılmasına karşı, kalıplaşmış “ki” ayrı yazılır.

Örnek :

Öyle ki, yeter ki, kaldı ki

UYARI : “ki”, eğer bağlaçsa daima ayrı bir sözcük olarak yazılır. Ayrıca kendinden önce gelen sözcüğün ünlülerine uyum gösterip “kı” olmaz.

Kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılan “ki” ler ise şunlardır :

A) “de” durum ekinden sonra gelip addan sıfat yapan “ki” : Örnek :

* evdeki hesap, kafamdaki plan, yoldaki insanlar

B) İlgi zamiri olan “ki” : Örnek

* Seninki, sınıfınki, bizimki

C) Bazı bağlaçlarla kalıplaşan “ki” : Örnek :

* Oysaki, mademki, halbuki, sanki

D) Zaman bildiren sözcüklerden sonra gelen “ki” : Örnek :

* Dünkü, akşamki, az önceki

“mi” Soru Edatının Yazımı Yazılışı

A) “mi” soru edatı, kullanıldığı cümleye çoğunlukla oru anlamı sağlasa da sağlamasa da kendinden önceki kelimeden ayrı yazılmak zorundadır.

Örnek :

* Verdiğimiz paranın değerini bilecek mi sizce de?

* Beğendin mi şimdi bu yazılan şiiri!

* Seni bir kez anladı mı bir daha anlatmana gerek kalmaz.

B) “mi” soru edatı, kendinden önceki kelimeden ayrı yazılmasına rağmen önceki kelimeye, düzlük-yuvarlaklık ve kalınlık-incelik bakımından uymak zorundadır.

Örnek :

* Söylediğini duymuyor mu?

* Bizi beklemedi mi?

* Sana hiç bakmadı mı?

C) “mi” soru edatının sonrasında gelen kip ve şahıs ekleri soru edatı olan “mı” ile birleşik yazılır.

Örnek :

* Amcamın oğlu ile telefonda sık sık konuşuyor musunuz?

* Senin yaptığın hareketi görmemiş miydim?

“ile” Bağlacının Yazımı:

“ile” sözcüğü kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılırsa şu yazım kurallarına dikkat edilir :

A) Ünsüzle biten bir sözcüğe ile getirildiğinde başındaki ” i ” sesi düşer ve büyük ünlü uyumuna uyar.

Örnek : Okulla ev arası yarım saat sürüyor. (okul + ile okulla)

Erzurum’a kadar trenle gittim. (tren + ile trenle)

B) Ünlüyle biten bir sözcüğe, ile getirildiğinde, başındaki ” i ” sesi ” y ” ye dönüşür, yine ünlü uyumuna uyar. Örnek : Buraya kendi ayağıyla geldi. (ayağı + ile ayağıyla)

Silgiyle kalem istedi benden. ( silgi + ile silgiyle)

Tarihlerin Yazımı

A) Ay ile gün ve isimleri, sağında veya solunda herhangi bir satı olmadan yazılırsa, o zaman özel bir tarihi kastetmiyor demektir ve bu durumda küçük harfle başlar; bu yüzden gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz.

Örnek :

* Kardeşim mart ayının yağmurlu bir gecesinde dünyaya geldi.

* Gelecek ay, perşembe günü diploma törenimize bekleriz.

B) Özel olarak bir tarihi belirten gün ve ay isimleri her zaman ve her durumda büyük harfle başlar; gelen çekim ekleri de kesme işareti ile ayrılmak zorundadır.

Örnek :

* 1919’un Mayıs ayında işgal başlamıştı tüm yurdumuzda.

* Bu miting ise 12 Kasım 191923’da coşkulu bir şekilde yapılmıştı.

C) Ay ve gün belirten tarihler sadece şu şekillerde yazılabilir, bunun dışındaki yazımlar YANLIŞTIR.

Örnek :

* 1 Mart 1886

* 1.11.1996

* 5/10/1886

* 5.X.1886

İkilemelerin Yazımı

İkilemeler ya da diğer bir deyişle “tekrar grupları” her zaman birbirinden ayrı bir şekilde yazılır ve ikilemeyi meydana getiren kelimelerin arasına kesinlikle herhangi bir noktalama işaretleri konulmaz.

Örnek :

* Otobüsten indiğinde yavaş yavaş köye doğru ilerledi. (Doğru)

* Yavaş, yavaş yolda yürürken saçları rüzgarda savruluyordu. (Yanlış)

Birleşik Sözcüklerin Yazımı

Kurallı (özel) bileşik eylemler (Fiiller) daima bitişik yazılır : Örnek :

Gidedur (mak), bakıver (mek), öleyaz (mak)

Yardımcı eylemlerle kurulan bileşik eylemlerde :

Birleştirme sırasında ad soylu sözcükte herhangi bir ses düşmesi veya ses türemesi olmuyorsa ayrı yazılır : Örnek : Terk et(mek), pişman ol(mak)

Birleştirme sırasında ad soylu sözcükte bir ses düşmesi ya da ses türemesi meydana gelirse bitişik yazılır. Örnek : seyir- seyret(mek), kahır- kahrol(mak), his-hisset(mek)

C. İki ya da daha çok sözcükten oluşmuş yerleşim merkezi adları bitişik yazılır : Örnek :

Bahçelievler, Sivrihisar, Çanakkale

Bir heceli sözcüklerin başına geldiği bileşik sözcükler bitişik yazılır : Örnek :

İlkbahar, Akdeniz, Önsöz, İlknur

E)Sıfat tamlaması ya da isim tamlaması biçiminde oluşmuş ve öylece kalıplaşmış olan bileşik sözcükler bitişik yazılır : Örnek :

Sivrisinek, Atakule, Topkapı, Beşevler, Atasözleri

Deyimlerin Yazımı:

Deyimler kaç sözcükten oluşursa oluşsun, deyimiler oluşturan her sözcük ayrı yazılır. Örnek :

Son günlerde bu şarkıyı diline doladı.

Bütün gece gözüme uyku girmedi.

Çok titizdir, her şeyde ince eleyip sık dokur.

Vurdumduymaz, kabadayı, çıtkırıldım.

Pekiştirmelerin Yazımı:

Sıfatların başına gelerek onların anlamlarını pekiştirmeye yarayan ön ekler, daima sıfata bitişik yazılır. Örnek :

ü Bembeyaz örtü (Doğru)

ü Yapa yalnız adam (Yanlış)

Sayıların Yazımı Yazılışı

Sayıların rakamlarla gösterilmesi ya da yazıyla yazılmasına ilişkin başlıca kurallar şunlardır :

A) Herhangi bir anlatım türünde (roman, öykü, deneme, mektup) kesinlik anlamı önem taşımayan sayılar, yazıyla gösterilir. Örnek :

ü Bu kitabı yazalı beş yıl oldu.

ü Bahçede dört beş çocuk oynuyordu.

B) Kesinlik anlamı önem kazanan konularda, bilimsel yazılarda sayılar rakamla gösterilir.

ü Marmaris’te 2000 hektar orman yandı.

ü Baktım, termometre 30 dereceyi gösteriyordu.

C) Çok sıfırlı sayıların ana sayılardan sonraki basamakları yazı ile gösterilebilir . Örnek :

ü 13 milyar, 20 trilyon

UYARI : Çek ve senetlerde sayı basamakları bitişik yazılır.

Kısaltmaların Yazımı

A) Tek heceli sözcükler, ilk harfleri alınarak kısaltılır. Kısaltmaların sonuna nokta konur.

Sözcük-Kısaltılmış şekli

Zarf                      z.

Test                      t.

B) Çok heceli sözcükler, genellikle baştan iki ya da üç harf alınarak kısaltılır : örnek :

Sözcük-Kısaltılmış şekli

Cadde                cad.

Doçent               doç.

Bölük                   bl.

C) Özel adlar genellikle her sözcüğün ilk harfi alınarak kısaltılır. Kısaltmada harfler arasına nokta konmaz : Örnek :

ü Özel Ad Kısaltılmış şekli

Posta Telefon Telgraf PTT

Devlet Malzeme Ofisi DMO

D) Özel adların kısaltmalarına getirilen ekler, kesme işaretiyle ayrılır : Örnek :

ü Doğru Yanlış

TV’de TV’da

DMO’ya DMO’ne

ODTÜ’ye ODTÜ’ne

Ünlüyle Biten Eylemlerin Yazımı: “a” ya da “e” geniş ünlüleriyle biten eylem kök ya da gövdelerine gene bu geniş ünlülerle başlayan herhangi bir ek getirildiğinde bu geniş ünlülerde herhangi bir ses daralması olmaz. Örnek :

ü Yanlış Doğru

Gelmiyen gelmeyen

Bilmiyerek bilmeyerek

Anlamıyan anlamayan

Kesme işaretinin Kullanıldığı Yerler

A) Özel adlara gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır : Örnek :

ü Hikmet’ten, Yardım Sevenler Derneği’ne

B) Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmada kullanılır. Örnek :

ü TRT’ye, TMO’nun, ODTÜ’den

C) Sayılardan sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır : Örnek :

ü 1963’ten, 3’ün katları, 5’inci kat

D) Özel adlara gelen ve adlara aile anlamı katan “-ler” çoğul eki, kesme işaretiyle ayrılmaz. Özel adlara gelen “ve benzerleri” anlamı katan “-ler” çoğul eki kesme işaretiyle ayrılır :

ü Akşam Ayşeler bize gelecek. (aile anlamında)

ü Bu topraklar daha nice Atatürk‘ler yetiştirir. (ve benzeri anlamında)

E) Özel adlara gelen yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz. Örnek :

ü Urfalı, İngilizce, Türklük

F) Özel adlara gelen yapım eklerinden sonra eklenen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.

ü Adıyamanlılar, Türkçeden, Atatürkçülükten

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

A) Her cümlenin ilk harfi büyük yazılır. Örnek :

ü Ona her konuda yardımcı olduk.

ü Ülkemizde teknoloji ve sağlık her geçen gün ilerlemektedir.

B) Şiirlerde her dizenin ilk harfi büyük olur : Örnek :

ü Bu şehirden gidiyorum

Gözleri kör olmuş kırlangıçlar gibi

C) Yazı başlıklarının her kelimesi büyük olmak zorundadır : Örnek :

ü Sıfatların Genel Özellikleri

ü Ziraatte Yeni Buluşlar

D) Belli bir tarihi gösteren ay ve gün adları büyük harfle başlar : Örnek :

ü 17 Mayıs, 1997, Salı

E) Bütün özel adlar büyük harfle başlar. Başlıca özel adlar şunlardır:

ü Kişi ad ve soyadları. Örnek : Mustafa Kemal Atatürk

ü Hayvanlara verilen adlar. Örnek : Tekir, Karabaş

ü Ulus, din, mezhep, tarikat adları. Örnek : Araplar, İslamiyet, Alevilik

ü Ülke adları. Örnek : İspanya, Fransa

ü İl,ilçe,kasaba ve köy adları. Örnek : Manisa, Ayvalık, Gölcük

ü Bulvar, cadde ve sokak adları. Örnek : Atatürk Bulvarı, Çiğdem Mahallesi

ü Kıta, bölge, okyanus, deniz, göl, ırmak, dağ, ova ve orman adları. Örnek : Avrupa, Van Gölü

ü Özel bir ada bağlı olarak kullanılan yön adları. Örnek : Doğu Karadeniz, İç Anadolu

ü Kurum, kuruluş, dernek, makam ve işyeri adları. Örnek : Türk Tarih Kurumu, İş Bankası

ü Yapı, yapıt ve ören adları. Örnek : Ankara Kalesi, İnce Minare

ü Kitap, Dergi, Gazete, Yasa adları. Örnek : Nokta, Yeni Yüzyıl, Soyadı Kanunu

ü Bütün dil adları. Örnek : İngilizce, Farsça, Almanca

ü Bir özel ada bağlı olarak kullanılan ünvan ve takma adlar. Örnek :İnce Memet, Uzun Hasan

ü Tüm gezegen adları. Örnek : Mars, Venüs, Jüpiter, Satürn, Uranüs

>Özel adlardan türemiş sözcükler. Örnek : Türkçülük, Adıyamanlı, Kemalizm

UYARI : Dünya, Güneş ve Ay sözcükleri, gezegen anlamıyla (coğrafya terimi) kullanılırsa büyük harfle, mecaz anlamda kullanılırsa küçük harfle başlar.

Dünya Güneş’in uydusudur, Ay da Dünya’nın

Başımda dünya kadar iş var.

Pencereden içeri güneş girdi.