DİL BİLİMİ VE ALT DALLARI
Soner Akşehirli
Anlam Bilimi / Semantics : Dilsel yapıların anlamının incelenmesi. Konuşma, sohbet gibi diyalog içindeki anlamın incelenmesi, anlam biliminin değil söylem analizinin konusu olmalıdır. Anlam bilimi, kelime ve cümle seviyesindeki anlamı içerir.
Antropolojik dil bilimi / Antropological Linguistics : Bir dil toplumuna ve kültürüne özgü olarak gerçekleştirilen dil incelemesi. Antropolojik dil bilimi genellikle daha az belgelenmiş dillerle ilgilenir. Bu tanım etnolinguistiği de içerir.
Bilgisayar dil bilimi / Computational Linguistics : Dil incelemesinde bilgisayar biliminin kullanımı. Bu tanım yapay zeka ve Doğal Dil İşlemi (NLP)’ni de içerir; ancak matematiksel dil bilimini içermez. Bilgisayarla yapılan çeviriler en önemli faaliyet alanıdır.
Dil Belgelemesi / Language Do*****entation : Dilbilimsel alan metotlarını ve alan çalışma tekniklerini içeren, dil tasviri ve belgelemesine ilişkin teori, metodoloji ve işlemler. Mesela, bir alana ait teknikler için hazırlanan el kitabı.
Dil bilimi tarihi / History of Linguistics : Linguistik biliminin tarihinin ve gelişiminin incelenmesi. Mesela Saussure’ün bir biyografisi ya da Platon’un dille ilgili fikirlerinin analiz edimesi.
Dil bilimi ve Edebiyat / Linguistics and Literature : Dilbilimsel analizlerin edebî metinlere uygulanması. Bu tanım Üslup bilimini (stylistics) ve Şiir bilimini (poetics) de içerir.
Dil Felsefesi / Philosopy of Language : Felsefenin dile ve dil bilimi teorisine uygulanması. Sapir-Whorf hipotezi, sözlü ve sözsüz düşüncenin karşılaştırmalı olarak ele alınması gibi konuları içerir.
Dil Kazanımı / Language Acquisition : İnsan dilinin edinim sürecinin incelenmesi. Dil kazanımı, ya yetişkin veya çocukların dil edinimi ile ilgili materyallerin tasviri ya da anadili veya ikinci dil öğrenimi için kullanılabilir. Ancak, eğer materyaller özel olarak dil öğretimi, veya pedagojik bakış açısından dil öğrenimi ile ilgili olursa bunların Uygulamalı Dil bilimi (applied linguistics) içine dahil edilmesi daha doğru olur.
Dilbilimsel Teoriler / Linguistic Theories : Dil bilimi için temel oluşturan, genellikle ses bilimi (phonology) ve söz dizimi (syntax) gibi birden fazla alt dalı kapsayan teoriler. Mesela Evrensel gramer teorisi, dönüşümlü gramer teorisi gibi.
Edim Bilimi / Pragmatics : Bir dil kullanımının, gerçekleştiği bağlama göre incelenmesi.
Genel dil bilimi / General Linguistics : Herhangi bir alt dala ya da bir dil bilimi teorisine indirgenmemiş geniş dil bilimi çalışması.
Hukuksal dil bilimi / Forensic Linguistics : Dilbiliminin hukuğa uygulanması.Hukuksal dil bilimi dilbilimsel metodolojinin hukukî tesbitler yapmak için kullanılmasıdır. Sorgu odasındaki dilin analizi en iyi şekilde söylem analizi olarak tasnif edilir.
Kognitif bilim / Cognitive Science : İnsan zihninin, özellikle dille ilgili olarak incelenmesi. Dil üzerine bir deney ya da öngörü; veya zihin araştırması gibi konuları içerir.
Matematiksel Dil bilimi / Mathematical Linguistics : Dilin matematiksel özelliklerinin ele alındığı dil bilimi alanı. Gramerin şeklî özellikleri ile ilgili çalışmalar bu alana girer.
Metin ve Külliyat Dil Bilimi / Text and Corpus Linguistics : Geniş bir pasajın, bir metnin veya metinler külliyatının dilbilimsel özelliklerinin incelenmesi. Bu tanım, metinlerin bilgisayarlı incelemesinin yanı sıra gösterge bilimi (semiotics) ve tür analizini de içerir.
Psikolojik Dil Bilimi / Psycholinguistics : Hafıza ve zeka gibi, dilin arkasında yer alan psikolojik mekanizmalar vasıtasıyla, psikoloji biliminin dil bilimine uygulanması.
Ses Bilgisi / Phonetics : Konuşma dilindeki seslerin yapısı, boğumlanma ve algılanması üzerine yapılan sınıflama ve inceleme çalışması. Bu tanım hem anatomik ses bilgisini hem de akustik ses bilgisini içerir. Bu alanda yapılan veri tabanı oluşturma, grafik sunum, sözlük gibi çalışmalar eğer bir dilin seslerine ilişkinse ses bilgisi altında yer alır.
Ses Bilimi / Phonology : Bir dilin veya genel olarak dillerin ses sistemini oluşturan örüntülerin ve ilkelerin incelenmesi. Bu alanda yapılan veri tabanı oluşturma, grafik sunum, sözlük gibi çalışmalar eğer bir dilin ses sistemine ilişkinse ses bilimi altında yer alır.
Sinirsel Dil bilimi / Neurolinguistics : Beyin yapısının ve dilin beyindeki fiziksel görünümünün incelenmesi. Beyindeki hasarların dil bozuklukları açısından incelenmesi, anadil edinimi sürecinde beynin sinirsel gelişimi gibi konular bu alana dahildir.
Söylem analizi / Discourse Analysis: Birbirine bağlı konuşmalar [ya da dil kullanımları] arasındaki örüntü ve anlamların incelenmesi. Bu tanım mizah (humor) incelemeleri, karşılıklı konuşma analizi, etkileşimli sosyolinguistik ve özel şartlardaki dil kullanımını (mesela mahkemede) inceler. Söylem dökümleri, Söylem Sunum Teorisi veya farklı konuşma türleri üzerine (msl.Doktor/hasta diyaloğu) üzerine yazılan makaleler örnek olarak verilebilir.
Söz dizimi / Syntax : Bir cümle içindeki kelimeler ve diğer birimler arasındaki gramatikal ilişkilerin incelenmesi.
Sözlük Bilgisi / Lexicograpy : Tek dilli ya da çok dilli sözlüklerin veya sözlüksel kaynakların oluşturulması ve incelenmesi işlemi.
Şekil Bilimi / Morphology : Kelimelerin yapısı ile ilgili incelemeler.
Tarihsel dil bilimi / Historical linguistics : Dil değişimlerinin art zamanlı olarak incelenmesi. Bu tanım; karşılaştırmalı tarihsel dil bilimini, genetik sınıflama ile filolojik ve etimolojik incelemeleri içerir. Etimolojik inceleme sözlük bilgisine [lexicohraphy] de dahil edilebilir.
Tercüme ve Aktarım / Translating and İnterpreting : Bir dili bir başka dile konuşma veya yazma yolu ile çevirme işlemi. Bu tanım; en iyi çeviri ve aktarma yöntemlerine ilişkin teorik tartışmaları ve çevirideki yardımcı uygulamaları içerir. Eğer çeviri, bir dilin yapısını örneklemek amacını taşıyorsa, çevrilen metin “Dil Tasviri” (language description) altında sınıflanmalıdır.
Tipoloji / Typology : Diller arasındaki benzerlikler ve farklılıkların herhangi bir genetik ilişkiye bağlı olmaksızın incelenmesi ve dil tiplerinin kategorileştirilmesi. Bu tanım tümellerin (universals) tasvirî ve karşılaştırmalı incelemesini de içerir.
Toplumsal Dil Bilimi / Sociolinguistics : Dilin, konuşulduğu toplum bağlamında incelenmesi. Çok dillilik (multilingualism), folklor, karma ve melez diller, diyalektoloji, dil planlaması ve sınıf incelemeleri toplumsal dil bilimi konuları arasında yer alır.
Uygulamalı dil bilimi / Applied Linguistics : Dilbilimsel metotların dil ve eğitimde, mesela okuma-yazma ve yabancı dil öğreniminde uygulamalı olarak kullanımı. Bu tanım ikinci dil öğrenimi ve farklılaştırıcı (contrastive) dil bilimini de içerir. Öğretim materyalleri, dil öğrencileri için hazırlanan rehberler ve yetişkinlerin dil öğrenimi üzerine yapılan incelemeler de bu gruba girer.
Yazı Sistemleri / Writing Systems : Konuşma dilinin kağıt üzerinde veya başka bir ortamda görsel sunumu ve yazı ve yazı sistemleri üzerine yapılan incelemeler.
