Bakü'nün Ermeni-Rus İşgalinden Kurtuluşunun Üzerinden 102 Yıl Geçti

Bakü'nün Ermeni-Rus işgalinden kurtarılmasının üzerinden 102 yıl geçti...

15 eylül'de Bakü işgalden nasıl kurtarıldı?

15 eylül'de Bakü'nün bolşevik askeri birlikleri, yabancı işgalciler ve taşnak haydutlardan kurtarılmasının 102. yılı oldu. Bu, Azerbaycan halkına ait en şerefli tarihlerden biridir. 15 eylül 1918'de tarihinin yazılmasında Nuri Paşanın yönettiği Kafkas İslam Ordusunun özel rolü oldu. Bu ordu Bakü'nün kurtarılmasında büyük kahramanlıklar gösterdi, onun içinde savaşan yüzlerce türk askeri şehitlik zirvesine yükseldi.

102 yıl önce, 1918 mayıs sonlarında Transkafkasya Seymi dağılmış, 28 mayıs'ta Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmişti. O zaman Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ni (AHC) tanıyan ilk devlet Türkiye oldu.

Bağımsızlığını ilan ettikten sonra AHC'nin başkent konusu gündeme geldi. O zaman Bakü işgal altında olduğundan milli hükümetin geçici olarak Gence'de faaliyete başlaması konusunda karar alındı. Ulusal hükümetin elinde toplam 600 kişilik askeri gücün olması Gencini işgalcilerden kurtarmaya imkan vermiyordu. Böyle bir zor durumda Azerbaycan milli hükümeti yardım isteye tek devlet Türkiye idi. Ve böyle bir yardım için kardeş devlete müracaat edildi. 1918 mayıs sonunda Türkiye'nin askeri bakanı ve başkumandan yardımcısı Enver Paşa bu ricaları dikkate alarak kendi kardeşi Nuri Paşa'ya başkanı olduğu askeri birliklerle birlikte Tebriz etrafından Gence'ye doğru hareket etmek konusunda emir verdi.

Mayıs 28'den önce türk ordu birliklerinin Gence'ye girmesi Azerbaycan hükümetinin kente girmesi için zemin oluşturdu. Geçici olarak Gence'de bulunan ulusal hükümetin önünde duran başlıca amaç ise başkent Bakü'yü işgalcilerden kurtarmak idi.

Onu da söyleyelim ki, 1918 haziran 4'de Azerbaycan hükümeti ile Osmanlı devleti arasında "Karşılıklı yardım ve dostluk anlaşması imzalandı. Bu anlaşmanın 4'nci bendine göre, Osmanlı hükümeti ihtiyaç olduğu halde Azerbaycan'a askeri yardım yapmayı taahhüt etmişti.

Nuri Paşanın yönettiği Kafkas İslam Ordusunun Bakü'ye doğru ilerlemesi Azerbaycan başkentine göz diken yabancı güçlere huzur vermiyordu. Bu ordunun içeriğini Osmanlı ve Azerbaycan türkleri oluşturuyordu. O döneme ait tarihi kaynakların habere göre, Bakü işgalden kurtarılana, şehir birkaç defa yabancı güçler tarafından el değiştiren geçmişti. 1918 yılında Bakü'de Halk Komiserleri Sovyeti iflas etti. Bu aynı hükümet idi ki, onun zamanında Bakü ve çevre bölgelerde ermeniler tarafından Azerbaycan türklerine karşı ağılasığmaz soykırım politikası gerçekleştirildi. Soykırımın hayata geçirilmesinde bolşevik hükümetine başkanlık eden Stepan Şaumyan'ın özel rolü olmuştu: 1918 yılının ağustos'unda Denstervilin komutanlık ettiği ingiliz ordusu Bakü'yü zapt etti ve şehirde Sentrokaspi adlı hükümet kuruldu. Sentrokaspinin uyguladığı politika içerik itibariyle Bakü Halk Komiserleri Sovyeti gibi Azerbaycan karşıtı niteliği taşıyordu. Çünkü Bakü petrolüne sahip çıkmak, Hazar denizi'ni ele geçirmek, Orta Asya'ya giden yola kontrol etmek niyeti güden bu hükümet ermenilere ve diğer yabancı güçlere güveniyordu.1918 yılının temmuz'undan Kafkas İslam Ordusu artık Bakü'nün kurtarılması yönünde harekete geçmişti. 1918 eylül'ün 15-də-Kurban Bayramı gününde Bakü işgalcilerden kurtarıldı. Şehir uğruna savaşlar hiç de kolay gitmedi. Bu çatışmalarda binden fazla türk askeri ve subayı öldü. Yerli nüfustan ise şehitlerin sayısı 5 binden fazla idi.

Kardeş Türkiye'nin askeri desteğiyle Bakü'nün kurtarılması Azerbaycan tarihine daha bir zafer gününün yazılması demekti. Bu, aynı zamanda dahi Mustafa Kemal Atatürk'ün "Azerbaycan'ın kederi kederimiz, sevinci sevincimizdir"! Düşüncenin bariz göstergesiydi. Bakü'nün kurtarılmasından iki gün sonra Azerbaycan hükümeti geçici başkent olan Gence'den Bakü'ye taşındı. Bu ise ülkede tamamen yeni bir ortam yarattı. Bundan sonra Azerbaycan hükümeti kendisinin bilim, kültür, sanat merkezine kavuşmuş oldu.

Bakü'nün kurtarılmasının büyük önemi vardı. Çünkü Azerbaycan'ı Baküsüz tasavvur etmek olmazdı. Ulusal hükümetin Bakü'ye taşınmasıyla kuzey Azerbaycan birleşti. Tarihçilere göre, eğer eylül 1918'de Bakü özgür edilmeseydi, bu şehrin şimdi Azerbaycan'ın başkenti olması soru altında kalırdı. Ama bolşevikler Bakü'yü Azerbaycan'dan kopararak onu muhtar kente dönüştürmeyi planlaşdımışdılar. Öyle ki, Bakü'nün kurtuluşu, onun ulusal kent kimliğinin restorasyonu Azerbaycan adlı devletin ebedi varlığına yönelik tarihi zaferdi.

1918 eylül 15'de Bakü'nün kurtarılması Azerbaycan-Türkiye dostluğu ve kardeşliği zemininde müstesna önem taşıyan büyük olaydır. 70 yıllık sovyet iktidarı yıllarında bu olayın amaçlı olarak yanlış bağlamda izah edilmesine rağmen, Azerbaycan halkı türk askerinin kahramanlığını asla unutmadı, onu yüreğinde yaşattı.

Osmanlı ordusu Bakü'nün kurtarılması için gerçekleştirdiği askeri operasyonlarda 1130 şehit verdi. Azerbaycan bağımsızlığına yeniden kazandıktan sonra her yıl 15 eylül'de sadece Bakü'de değil, Şamahı'da, Göyçay'da ve diğer ilçelerde ülkemizin toprak bütünlüğü uğruna şehit olan türk askerlerinin mezarları devlet düzeyinde ziyaret ediliyor. Her yıl Bakü'deki Şehitler Hiyabanı'nda türk askerlerinin anısına dikilmiş ANIT'IN önünde anma töreni düzenleniyor. Aradan uzun yıllar geçmesine rağmen Kafkas İslam Ordusu tarafından gösterilen kardeşlik yardımı asla unutulmayacak, Azerbaycan halkı tarafından daima şükranla hatırlanacaktır..!

ÜLKER PİRİYEVA – POLİTİKACI