Büyük Damgaların Kullanıldığı Yerler, büyük harflerin yazılışı, kullanılışı

Büyük Damgaların Kullanıldığı Yerler

A. Tümce büyük damgayla başlar: Ak akçe kara gün içindir.

1. Tümce içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan tümceler, büyük damgayla başlar ve sonlarına uygun noktalama imi (nokta, soru, ünlem vb.) konur: Atatürk "Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!" diyor.

UYARI: İki çizgi arasındaki açıklama tümceleri büyük damgayla başlamaz: Bu sefer de onları -her zamanki yerlerinde bulmak ihtimaliyle- farkında olmadan aramıştım. (Ahmet Hamdi Tanpınar)

2. İki noktadan sonra gelen tümceler büyük damgayla başlar: Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir. (Cenap Şahabettin)

UYARI: İki noktadan sonra tümce ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük damgayla başlamaz: Bu eskiliği siz de çok evde görmüşsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler... (Memduh Şevket Esendal)

UYARI: Sayı imiyle başlayan tümcelerde sayı iminden sonra gelen sözcük, özel ad değilse büyük damga ile başlamaz: 2007 yılında Türk Dil Kurumunun 75. yılını kutladık.

3. Örnek niteliğindeki sözcüklerle başlayan tümcede de ilk damga büyük yazılır: "Et-, ol-" eylemleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı eylemlerdir.

B. Dizeler büyük damga başlar:

Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (Mehmet Akif Ersoy)

C. Özel adlar büyük damga başlar:

1. Kişi adlarıyla soyadları büyük damgayla başlar: Mustafa Kemal Atatürk, Yunus Emre, Karacaoğlan, vb.

Takma adlar da büyük damgayla başlar: Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman), Demirtaş (Ziya Gökalp), Tarhan (Ömer Seyfettin), Server Bedi (Peyami Safa), vb.

2. Kişi adlarından önce ve sonra gelen sanlar, saygı sözleri, orun adları ve takma adalar büyük damgayla başlar: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey, Dr. Selçuk Aydın; Sayın Prof. Dr. Hasan Eren; Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Bay Ali Çiçek; Mareşal Fevzi Çakmak, Yüzbaşı Cengiz Topel; Mimar Sinan, Fatih Sultan Mehmet, Genç Osman, Deli Petro vb.

Akrabalık adı olup takma ad veya san olarak kullanılan sözcükler büyük damgayla başlar: Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan, Nene Hatun; Gül Baba, Susuz Dede, Telli Baba vb.

UYARI: Akrabalık bildiren sözcükler küçük damgayla başlar: Tülay ablama gittim. Ayşe teyzemin keki çok güzel.

3. Tümce içinde özel adın yerine kullanılan orun veya san sözleri büyük damgayla başlar: Uzak Doğu'dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.

4. Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve orun ve san bildiren sözcükler büyük damgayla başlar: Sayın Bakan, Sayın Başkan, Sayın Rektör, Sayın Vali, vb.

Yazışmalarda seslenmeler büyük damgayla başlar: Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum, Değerli Dinleyiciler, vb.

5. Hayvanlara verilen özel adlar büyük damgayla başlar: Boncuk, Fındık, Minnoş, Pamuk vb.

6. Ulus, boy, oymak adları büyük damgayla başlar: Alman, Arap, İngiliz, Japon, Rus, Türk; Kazak, Kırgız, Oğuz, Özbek, Tatar; Hacımusalı, Karakeçili vb.

7. Dil ve lehçe adları büyük damgayla başlar: Türkçe, Almanca, İngilizce, Rusça, Arapça; Oğuzca, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Tatarca, vb.

8. Devlet adları büyük damgayla başlar: Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Kırgızistan, Azerbaycan, Kırım Özerk Cumhuriyeti vb.

9. Din ve mezhep adları ile bunların üyelerini bildiren sözler büyük damgayla başlar: Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Musevi; Budizm, Budist; Hanefilik, Hanefi; Alevilik, Alevi; Katoliklik, Katolik vb.

10. Din ve söylence ile ilgili özel adlar büyük damgayla başlar: Tanrı, Allah, İlah, Cebrail, Zeus, Osiris, Kibele vb.

UYARI: “Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük damgayla başlar: Eski Yunan tanrıları. Müzik dünyasının ilahı. “Amerika'da kaçakçılığın allahları vardır.” (Tarık Buğra)

11. Gezegen ve yıldız adları büyük damgayla başlar: Merkür, Neptün, Satürn; Halley vb.

UYARI: Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük damgayla başlar: Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş. (Hüseyin Cahit Yalçın)

12. Düşünce, yaşam biçimi, siyaset, vb. anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır: Batı uygarlığı, Doğu gizemciliği.

UYARI: Bu sözler yön bildirdiğinde küçük yazılır: Bursa’nın doğusu, Ankara’nın batısı vb.

13. Yer adları (anakara, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük damgayla başlar: Afrika, Asya; Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu; İstanbul, Taşkent; Turgutlu, Ürgüp; Akçaköy, Çayırbağı; Bahçelievler, Kızılay, Sarıyer vb.

14. Yer adlarında ilk addan sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci adlar büyük damgayla başlar: Ağrı Dağı, Aral Gölü, Asya Yakası, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Erciyes Dağı, Fırat Nehri, Süveyş Kanalı, Tuna Nehri, Van Gölü, Zigana Geçidi vb.

UYARI: Özel ada içre (dahil) olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük damgayla başlar: Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü vb.

15. Mahalle, alan, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak sözcükleri büyük damgayla başlar: Halit Rifat Paşa Mahallesi, Yunus Emre Mahallesi, Karaköy Meydanı, Zafer Meydanı, Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Ziya Gökalp Bulvarı, Nene Hatun Caddesi, Cemal Nadir Sokağı, İnkılap Sokağı vb.

16. Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün sözcükleri büyük damgayla başlar: Dolmabahçe Sarayı, İshakpaşa Sarayı, Çankaya Köşkü, Horozlu Han, Ankara Kalesi, Alanya Kalesi, Galata Köprüsü, Mostar Köprüsü, Beyazıt Kulesi, Zafer Anıtı, Bilge Kağan Anıtı vb.

17. Yer bildiren özel adlarda kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi damgayla yazılır: Hisar’dan, Boğaz’dan, Köşk’e vb.

18. Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her sözcüğü büyük damgayla başlar: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Devlet Malzeme Ofisi, Millî Kütüphane, Çocuk Esirgeme Kurumu, Atatürk Orman Çiftliği, Çankaya Lisesi; Anadolu Kulübü, Mavi Köşe Bakkaliyesi; Türk Ocağı, Yeşilay Derneği; Bakanlar Kurulu, Türk Dili Dergisi Yayın Danışma Kurulu, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı; Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü vb.

19. Yasa, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her sözcüğü büyük damgayla başlar: Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği vb.

20. Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve orun sözleri asılları kastedildiğinde büyük damgayla başlar: Türkiye Büyük Millet Meclisi her yıl 1 Ekim’de toplanır. Bu yıl ise Meclis, yeni döneme erken başlayacak.

21. Kitap, dergi, gazete ve sanat yapıtlarının (tablo, heykel, beste vb.) her sözcüğü büyük damgayla başlar: Nutuk, Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bakkal; Türk Dili, Türk Kültürü, Varlık; Resmî Gazete, Hürriyet, Milliyet; Kaplumbağa Terbiyecisi; Yorgun Herkül; Saraydan Kız Kaçırma, Onuncu Yıl Marşı vb.

UYARI: Özel ada içre olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük damgayla başlamaz: Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu vb.

UYARI: Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan sözcüklerin ilk damgaları büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük damgayla yazılır: Mai ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Turfanda mı, Turfa mı?, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu vb.
Özel adın tamamı büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki de büyük damgayla yazılır: DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ vb.

22. Ulusal, resmi ve dini bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük damgayla başlar: Cumhuriyet Bayramı, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Nevruz Bayramı, Miraç Kandili; Anneler Günü, Öğretmenler Günü, Dünya Tiyatro Günü, 14 Mart Tıp Bayramı, Hıdırellez vb.

23. Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her sözcüğün ilk damgası büyük yazılır: VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Kitle İletişim Araçlarında Türkçenin Kullanımı Bilgi Şöleni, Karamanlı Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı vb.

24. Tarihsel olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Cilalı Taş Devri, İlk Çağ, Lale Devri, Cahiliye Dönemi, Buzul Dönemi, Millî Edebiyat Dönemi, Servetifünun Dönemi’nin, Tanzimat Dönemi’nde vb.

25. Özel adlardan türetilen bütün sözcükler büyük damgayla başlar: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Asyalılık, Darvinci, Konyalı, Bursalı vb.

UYARI: Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük damgayla başlamaz: acem (Türk müziğinde bir perde), hicaz (Türk müziğinde bir makam), nihavent (Türk müziğinde bir makam), amper (elektrik akımında şiddet birimi), jul (fizikte iş birimi), allahlık (saf, zararsız kimse), donkişotluk (gereği yokken yiğitlik göstermeye kalkışma) vb.

UYARI: Para birimleri büyük damgayla başlamaz: avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb.

UYARI: Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri tümce içinde büyük damgayla yazılmaz.

UYARI: Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz: acemaşiran, acembuselik, bayati, hicazkâr, türkü, varsağı, bayatı vb.

26. Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik sözcüklerde yalnızca özel adlar büyük damgayla başlar: Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Frenk gömleği, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, Japon gülü, Maraş dondurması, Van kedisi vb.

Ç. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük damgayla başlar: 29 Mayıs 1453 Salı günü, 29 Ekim 1923, 28 Aralık 1982’de göreve başladı. Lale Festivali 25 Haziran’da başlayacak.

Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük damgayla başlar: Okullar genellikle eylülün ikinci haftasında öğretime başlar. Yürütme Kurulu toplantılarını perşembe günleri yaparız.

D. Tanıtı, ası ve ası niteliğindeki yazılarda geçen sözcükler büyük damgayla başlar: Giriş, Çıkış, Müdür, Vezne, Başkan, Doktor, Otobüs Durağı, Dolmuş Durağı, Şehirler Arası Telefon, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok vb.

E. Betik, bildiri, bilimyazısı vb.nde ana başlıktaki sözcüklerin tümü, alt başlıktaki sözcüklerin ise yalnızca ilk damgaları büyük olarak yazılır.

F. Betik, dergi vb.nde bulunan bediz, çizelge, çizge, vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük damgayla başlar. Açıklayıcı yazı, tümce niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.