Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)
Bir sözcüğün son hecesi “f, s, t, k, ç, ş, h, p” sert sessiz harflerinden biri ile biterse ve bu sözcüğe “c, d, g” yumuşak sessiz harfleriyle başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak ünsüzler sözcüğün sonundaki ünsüzün etkisiyle sertleşerek “c ünsüzü ç’ye”, “d ünsüzü t’ye” ve “g ünsüzü k’ye” dönüşür. Bu değişime “ünsüz benzeşmesi” adı verilir.
Bir sözcükte ünsüz benzeşmesini bulabilmek için:
Sözcükte ”f, s, t, k, ç, ş, h, p” ve “ç, t, k” ünsüzlerinin yan yana gelip gelmediğine bakılır,
Yan yana gelmiş ise bu iki harften birinin sözcüğün kök ya da gövdesinde diğerinin ise ekte olup olmadığına bakılır.
Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri
Sınıf – ca = Sınıfça = (Bu kelimedeki sınıf kelimesine getirilen “ca” eki, “f” sert ünsüz harfinden dolayı sertleşmiş ve “ça” ekine dönüşmüştür.)
Taraf – dar – Taraftar
Kümes – den = Kümesten
Küs – gün = Küskün
Et – cil = Etçil
Yurt – daş = Yurttaş
İnat – cı = İnatçı
Unut – gan = Unutkan
Çocuk – ca = Çocukça
Sıcak – dan = Sıcaktan
Seç – gin = Seçkin
Geç – ti = Geçti
Güreş – ci = Güreşçi
Çalış – gan = Çalışkan
Külah – dan = Külahtan
Silah – cı = Silahçı
Arap – ca = Arapça
Dolap – ta = Dolapta
Çap – gın = Çapkın
DİPÇE: Ünsüz benzeşmesi konusunda dikkat etmeniz gereken şey yukarıda eklerin asıl hallerinin “c, d, g” sesleri ile başlıyor olmasıdır. Örneğin “dı, di, du, dü” görülen geçmiş zaman ekinin “tı, ti, tu, tü” gibi çok şekillerinin var olması ünsüz benzeşmesi kuralındandır. Aşağıda benzeşme kuralından dolayı çok şekilli olarak bulunan bazı ekleri sıraladık. Sözcüklerde bu eklerle sıkça karşılaşacaksınız:
-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü (Görüşen geçmiş zaman eki) – Seçtik
-dan, -den, -tan, -ten (Ayrılma hali eki) – Yataktan
–da, -de, -ta, -te (Bulunma hali eki) – Kitapta
-ca, -ce, -ça, –çe (Eşitlik hali eki) – Açıkça
-dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür (Bildirme eki) – Okumaktır
-cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü (İsimden isim yapma eki) – Simitçi
-ca, -ce, -ça, -çe (İsimden isim yapma eki) – Farsça
-daş, -taş (İsimden isim yapma eki) – meslektaş
-cıl, -cil, -cul, -cül, -çıl, -çil, -çul, -çül (İsimden isim yapma eki) – etçil
-gı, -gi, -gu, -gü, -kı, -ki, -ku, -kü (Fiilden isim yapma eki) – atkı
-gan, -gen, -kan, ken (Fiilden isim yapma eki) – Yapışkan
-gaç, -geç, -kaç, -keç (Fiilden isim yapma eki) – Kıskaç
-dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür (Fiilden isim yapma eki) -Biriktirmek
-dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük (Sıfat fiil eki) – Geçtiğim yollar
DİPÇE: Rakamlar ve özel isimlere gelen eklerde de ünsüz benzeşmesi kuralı geçerlidir.
Örnek:
1985’de Sivas’da doğdum. (Yanlış)
1985’te Sivas’ta doğdum. (Doğru)
