DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ: 17. FIKIH NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, FIKIH NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, FIKIH NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, FIKIH NEDİR?
17. FIKIH:
“Bilmek, şuurla kavramak” anlamına gelen fıkıh kelimesi, islami literatürde islam hukuku anlamında kullanılmaktadır. Kur’an, hadis, kıyas ve müctehidlerin fetvalarına göre düzenlenen fıkıh; ibadet, ahlak, milletlerarası ilişkilerden ticari faaliyetlere kadar hayatın her yönünü düzenleyen bir hukuktur.
Anadolu sahasının ilk manzum fıkıh kitabı, Gülşehri’nin Kudûrî tercümesi olarak bilinir.
Bu alanda Devletoğlu Yusuf’un Vikaye adıyla bilinen 7000 beyte yakın mesnevi biçiminde bir eseri vardır.
Fıkıh ve Fakih:
Arapça kökenli bir kelime olan Fakih, tıpkı fıkıh kelimesi gibi ” fkh “(Arapça: فقه) kökünden gelir. Fıkh kelimesi ise: Anlayış, anlayış tarzı, anlayış derinliği, bir şeyin özünü ve inceliklerini bilmek anlamlarına gelir. Fıkıh bu anlamlarından hareketle İslami bir terim ve İslami ilimlerle ilgili bir bilim dalının adı olmuştur.
Fıkıh "bir şeyi özüne Vakıf olarak anlamak deliliyle birlikte bilmek" anlamı ile FıkIh bilimine terim olmuştur. Fıkıh Bilmi: İslami kanunların yani şeriat hükümlerinin teorik ve pratik uygulama (fetva) çalışmalarını ifade eder. Kısaca Fıkıh, İslam hukukudur. Bu hukuk ise: 1) Kuran, 2) Hadis, 3) Kıyas, 4) İcma olarak dört temele dayanır. Tartışma konusu olan herhangi bir konuda, önce varsa ayet esas alınır. Kuran'da bulunmayan konular ise Hz. Muhammed'in sahih Hadislerine, burada da bulunamazsa, «kıyas» yolu ile açıklanır.
“Kıyas, bir meselenin benzerini Ayet ve Hadis olarak bulmak demektir. Bulunan benzer Ayet veya Hadis, genelleştirilerek yeni meseleye uygulanır. Bu da olmazsa, nihayet fıkhın dördüncü esası İcmaya başvurulur. İcma, bir mesele üzerindeki halkın İsteği demektir. Kuran'a ve Hadis'e aykırı olmadıkça halkın isteği esas sayılır.”
Fıkıh ilmi, yâni Ahkâm-ı İslâmiyye dört büyük kısma ayrılır:
“1-İbâdât (ibâdetler): Beş kısım olup, namaz, oruç, zekât, hac ve cihâddır. Her birinin bir çok dalları vardır.
2-Münâkehât: Evlenme, boşanma, nafaka ve aile hukukuyla ilgili kısımdır.
3-Muâmelât: Müslümanların cemiyet hayatındaki karşılıklı münâsebetlerini düzenleyen hukuk kaidelerinden alışveriş, kira, şirketler, mîras gibi hususları içine alan kısımdır.
4-Ukûbât: Cezalar olup başlıca altı kısma ayrılmaktadır: İslâm dînine göre suç olan fiillerin cezaî müeyyidelerini bildirmektedir: Kısas, sarhoşluk, sirkat (hırsızlık), kazf (iffetli kimselere iftira), riddet yâni mürted olma cezalarıdır. Cezalar günahı tâkib ettiği için ukûbât denir.”[1]
Fakih" ise "bir şeyi iyi bilen, iyi anlayan kimse" demek ise de İslami ilimler açısından kazandığı anlamı bakımından İslami fetva verebilecek veya çağa göre yorumlayabilecek kadar iyi bilen âlim anlamındadır. Fıkıh âlimleri ortaya çıkan yeni meseleler ile soruları Kur’an ve sünnete dayanarak cevaplayabilen ( Fetva) veya yorumlayabilen (İctihad) hüküm konulmamış iyeni hükümleri, eski hükümlere kıyas edebilen, yeni ictihad (hüküm) tesis ederek yeni kurallar koyabilen âlimlerdir. Fetva ve içtihatları ortaya koyabilen, Kuran’ı ve sünnetlere göre nelerin “farz, vacip, sünnet, müstehap, mübah, mekruh, haram” olduğunu ortaya koyabilen âlimler fakih veya müştehittir. [2]
“ Müctehid. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkca bildirilmemiş olan hükümleri, açık ve geniş olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim.” İçtihat derecesine varmış âlim anlamı ile fakih kelimesinin eş anlamlısıdır. Osmanlı devrinde kadılar, kâdıaskerlikler, Şeyhülislamlık makamları bu ilmi bilen kimselere tahsis edilmiş, şeyh-ül-İslâm, müftî, müderris ve kadılar, üstünlükleri, dinde sağlamlıkları herkes tarafından kabul ve takdir edilen kimseler ve fakih olarak kabul görmüşlerdir.
Türk, Arap, İran, Hint edebiyatında çok sayıda fakih yetişmiş ve bu Fıkıh âlimleri çok sayıda eser yazmışlardır. “Mezhep görüşüne ve Ehl-i sünnet düşüncesine sıkı sıkıya bağlı olan Osmanlı fakihleri, yeni fikir ve ictihatlarla yeni hükümler ortaya koyan hukukçulara fazla temayül etmemişler; bu yüzden, müşahede edildiği kadarıyla kendi çağdaşlan sayılan İbn Teyıııiyye ve talebesi İbn Kayyim el-Cevziyye gibi bilginIerin isim ve eserlerine pek yer vermemişlerdir. Osmanlı fakihleri, kaleme aldıktan bütün eserlerinde başta Ebu Hanife olmak üzere mezhebin dört imama öncelik vermişlerdir. “[3] Osmanlı devrinde fıkıh ilmi ile ilgili 26 adedi şeyh-ül-İslâmlamlara, birisi Şehzade Korkut bin Sultân Bâyezîd’e ait olmak üzere 92 adet fetva kitabı yazılmıştır. [4]
Fakih sıfatını taşıyan pek çok âlim, fıkıh ilmi ile ilgili eserler dışında edebi eserler de vücuda getirmişlerdir. Ahmet Fakih “Çarhname”, Tursun Fakih, Berke Fakih, YAHŞİ FAKİH, Fakih Halil, bunlardan bazılarıdır.
[1] http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Tarihi-Ansiklopedisi/Detay/FIKIH/263
[2] Hayreddin Karaman, "Fakih", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XII, s. 126.
[3] Recep CiCi, “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Ci lt 3, Sayı 5, 2005, 215-248
[4] http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Tarihi-Ansiklopedisi/Detay/FIKIH/263
NAZIM TÜRLERİ TEST
1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Teşbib
B) Fahriye
C) Tevhit
D) Giriş (girizgâh)
E) Dua
2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?
A) Fahriye
B) Tegazzül
C) Girizgâh
D) Methiye
E) Hicviye
3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.
Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sav
B) Destan
C) Sagu
D) Varsağı
E) Koşuk
4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tuyuğ
B) Rubai
C) Şarkı
D) Gazel
E) Kıt'a
5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.
Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) Koşuk, koşma, gazel
B) Ağıt, sagu, koşuk
C) Mersiye, ağıt, semai
D) Sagu, ağıt, tuyuğ
E) Sagu, ağıt, mersiye
6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?
A) Mani, şarkı, rubai
B) Rubai, ağıt, tuyuğ
C) Mani, sagu, murabba
D) Rubai, tuyuğ, mani
E) Tuyuğ, murabba, rubai
7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?
A) Şathiye – ilahi
B) Deme – şathiye
C) Nefes – nutuk
D) Nefes – deme
E) Nutuk – ilahi
8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?
A) Kaside
B) Gazel
C) Terci-i bent
D) Müstezat
E) Mesnevi
Aşını tattırandı
Kötü düşmanı kaçırandı
"Oğrak" askerini çevirendi
Bastı ölüm, aktardı
9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?
A) Sagu
B) Mani
C) Koşuk
D) Semai
E) Varsağı
Bari kapıdan kaçmasan
Göçküncü gibi göçmesen
Ölüm şarabın içmesen
Ah nideyim ömrüm seni
10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?
A) Semai
B) Varsağı
C) İlahi
D) Ağıt
E) Tuyuğ
11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?
A) Sav – sagu
B) Sagu – koşuk
C) Koşuk – destan
D) Sagu – destan
E) Koşuk – sagu
12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?
A) İlahi, tuyuğ, şarkı
B) Kıt'a, şarkı, türkü
C) Rubai, şarkı, sone
D) Koşma, destan, kıt'a
E) Nefes, semai, sone
13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.
Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mani
B) Koşuk
C) Sav
D) Ağıt
E) Türkü
14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.
Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Destan
B) Semai
C) Koşuk
D) Varsağı
E) Mani
15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Hece ölçüsüyle söylenir.
B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.
C) Kopuz eşliğinde söylenir.
D) Zengin uyak kullanılmıştır.
E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.
16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?
A) Mersiye
B) Koçaklama
C) Ağıt
D) Sagu
E) Şathiye
17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?
A) Beyitlerden oluşmaları
B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi
C) Uyak örgüsünün benzer olmaları
D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması
E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri
18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?
A) Varsağı
B) Güzelleme
C) Koçaklama
D) Taşlama
E) Ağıt
19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?
A) Rubai
B) Tuyuğ
C) İlahi
D) Şarkı
E) Kıta
20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?
A) Koşma
B) Türkü
C) Mani
D) Destan
E) Şarkı
21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?
A) Semai
B) Türkü
C) Koşma
D) Nefes
E) Varsağı
CEVAP ANAHTARI
1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B
