Özne, Özne Nedir?
Özne, Özne Nedir?
Cümlede yüklemin gösterdiği işi, oluşu, hareketi yapan veya durumu üzerine alan unsurdur. Özne, cümlede yapan veya olanı karşılar. Yüklemi fiil olan cümlelerde özne, işi yapanı bildirir. Yüklemi isim olan cümlelerde, edilgen fiilli cümlelerde ve yüklemi oluş bildiren fiil cümlelerinde özne, eylemin belirttiği olanı gösterir. Cümlenin ögelerinde özneyi bulmak için yükleme “kim, ve ne” soruları sorulur.
Örnek:
Otobüsün şoförü yolculara çok kaba davranmıştı. (Kaba davranan kim?)
Sponsorlu Bağlantılar
Utancımdan yanaklarım kızarmıştı. (kızaran ne?)
Gökvüzü masmaviydi, (masmavi olan şey gökyüzü)
Öğretmen, yine bize nasihat ediyor, (işi yapan, öğretmen)
Not: Cümlede özne kimi zaman bir kelime ya da kelime grubu olarak yer almaz. Böyle yapılarda özne, yüklemin sonundaki şahıs ekinden anlaşılır. Bu tür cümlelerde şahıs ekinin işaret ettiği zamir cümlenin öznesi olur. Bu tür öznelere gizli özne de denir. Ancak burada anlamca bir gizlilik söz konusu değil şekil bakımından bir gizlilik durumu mevcuttur.
Örnekler:
Geçen yaz İspanya’ya gittik. (biz)
Işığı görür görmez kayboldu. (o)
Ne kadar çok çalışırsanız o kadar başarılı olursunuz. (siz)
Ne kadar alıngan bir insansın! (sen)
Gülerim ağlanacak hâlime, (ben)
(a) Özne-Yüklem Uyumu
(1) Kişi Yönünden
Özne tekilse, yüklemin kişisi de tekil olur.
Örnek:
Sen, konuşurken kaybediyorsun.
Birden fazla öznenin kullanılması durumunda, özne hangi kişi zamiriyle karşılanıyorsa yüklem de o kişiyi gösteren şahıs ekini alır.
Örnekler:
Sen ve ben, gözyaşıyla ıslanmış hamurdanız.
Arkadaşım ve ben aynı duyguları paylaşıyorduk.
Belgisiz zamirler özne olduğunda, hangi şahıs iyelik eki almışsa yüklem de o kişiyi vurgular.
Örnekler:
Hepimiz çok mutluyuz.
Çoğunuz yorgundunuz.
(2) Teklik-Çokluk Yönünden
Soyut kavramlar ve insan dışındaki somut kavram adları çokluk durumunda özne olduğunda yüklem teklik olur.
Örnekler:
Kuşlar uçuyor.
Hayvanlar bir yerlere saklandı.
Bülbüller öter, güller açar şad gönül yok.
İnsanla ilgili çokluk durumundaki adlar özne olduğunda yüklem, hem tekil hem çoğul olabilir.
Örnekler:
Çocuklar, annelerini çok kızdırmıştı, (kızdırmışlardı)
Komşularımız, bahçede çay içiyorlar, (içiyor)
İnsan dışındaki varlıkların kişileştirmesi durumunda (teşhis sanatı) ve çokluk özne olduğu durumlarda yüklem de çokluk olur.
Örnekler:
Bu sözlere dağlar taşlar şaştılar. insanlığı anlatan şehirler artık konuşmuyorlar.
Özne teklik olduğu hâlde söze saygı ya da alay anlamı katmak için yükleme çoğul olarak ek getirilir.
Örnekler:
Müdür Bey, daha çıkmadılar. (saygı)
Beyefendi, sınıfımızı teşrif ettiler maşallah, (alay)
Cümlenin Ögeleri ile ilgili soru çözüm videosu için aşağıdaki videoyu izeleyebilirsiniz:
Teklik veya çokluk hâlindeki topluluk isimleri, cümlede özne olarak kullanıldığında yüklem tekil olur.
Örnekler:
Ordular, savaşa hazır bekliyordu.
Çobanın bir anlık gafletinden yararlanan sürü dağılmıştı.
Belirsizlik sıfatlarıyla veya sayı sıfatlarıyla kurulmuş olan sıfat tamlamalarının özne olduğu cümlelerde yüklem tekil olur.
Örnekler:
Dört kisi. masanın etrafında oturmuş, hayallerini masaya yatırıyordu.
Bu olaya, birçok insan aynı tepkiyi göstermişti.
Not: Karşılıklı konuşmalarda, sorulara cevap verilirken yüklemin söylenmemesi durumuna eksiltili (kesik) cümle adı verilir. Bu tür cümlede anlam yükleme ihtiyaç duyulmayacak kadar açıktır.
Örnek:
— Gökçen ne yapıyor?
— Resim. (Gökçen resim yapıyor.)
— Bu şiiri en güzel kim okur?
— Ben. (Bu şiiri en güzel ben okurum.;
Yüklem sayısı kadar cümle vardır.
Bağımsız Tümleçler (Cümle Dışı Unsurlar)
Edat Tümleci
Zarf Tümleci
Dolaylı Tümleç
Nesne
Özne
Yüklem
Cümlenin Ögeleri
- DİLBİLGİSİ KONULARI KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
- Dilbilgisi
- Dil-Anlatım
- Yazım Bilgisi > Kompozisyon, Yazım Kuralları, Noktalama İşaretleri
- Anlam Bilgisi > Sözcükte Anlam, Cümlede Anlam, Paragrafta Anlam
- Yapı Bilgisi > Tamlamalar, Anlatım Bozuklukları
- Ses Bilgisi
- Sözcük Bilgisi > Yapım Ekleri, Adlar, Sıfatlar, Zamirler, Zarflar, Edatlar
- Ünlemler, Eylemler, Eylemsiler
- Nasıl yazılır?
- Atasözleri ve Deyimler
- Türkçe Göktürkçe Edebiyat
- Yazım Kılavuzu
- SÖZLÜKLERİMİZ
