ÇİÇEK AŞISI TÜRK BULUŞUDUR!

Çiçek Aşısı Tarihi ve Uygulanışı

Çiçek Aşısı Türk Buluşudur ancak bunu yabancı literatürde ve bir tıp dergisinde bulamazsınız, tarihin tozlu mektuplarında gizli;

LADY MONTEGU OSMANLI KIYAFETLERİYLE

“…Bizde pek çok yaygın ve çok zalimane olan çiçek hastalığını burada keşfettikleri bir aşı ile önlüyorlar.
Bir çok kocakarının sanatları sırf bu ameliyatı yapmak.”
Mrs. Sarah Chriswell ‘e, Edirne 1 nisan 1717
Lady Montaqu-Türkiye Mektupları

DR. JENNER ÇİÇEK AŞISINI (VACCİNATED METODU) UYGULUYOR.
TÜRK BULUŞU ÇİÇEK AŞISI İNGİLİZ DR. JENNER'E MALEDİLDİ.

İngiltere ‘de Lichfield Katedrali’nde “Koruyucusunun külleri önünde ağlayan güzellik sembolü bir kadın heykelini temsil eden”
Bir anıtta şu kitabe yazıldı: ve ebedileştirildi ;
THE RIGHT HONOURABLE 
LADY MARY WORTLEY MONTAGU 
HATIRASI’na Hürmeten 
-Who happily introdue’d from Turkey,into this Country-
“O Çiçek Aşısı Gibi Hayırlı Bir Şeyi Türkiyeden Bu Memlekete Getirdi”
 

***
Çiçek Aşısı, İngiliz sefirinin karısı olarak 1717 yılında İstanbul’da bulunmuş olan Lady Mary Wortley Montagu (1689*1762) tarafından 1718 yılında İngiltere’de tanıtılmıştır.O,1 Nisan 1717 traihli,İngiltere’de Mrs.Sarah Chiswell’e Türkiye’den gönderdiği tarihi mektupta şunları yazar:
“Aramızda çok yaygın olan ve öldürücü olan çiçek hastalığı burada “aşı” dedikleri bir usülle tamamen zararsız hale getirilmiştir.Her sonbaharda,Eylül ayında aşı operasyonu bazı yaşlı kadınlarca yapılır.Halk arasında hastalığı yeni başlamış olan kimseler araştırılır…
Yaşlı kadın en iyi çiçek cerahati ile dolubir fındık kabuğunu hazırlar…Aşı yapılmasını istediğiniz yeri büyük bir iğne ile acı vermeden çizer ve iğnesinin alabileceği miktarda zehiri bulduğu damarın içine kor ve içi boş bir kabuğu yaranın üstüne kapatarak bağlar: 
Ve bu şekilde dört beş damarı açarak aynı operasyonu 
Yapar…

Günün geri kalan zamanında aşılanan çocuklar beraberce oynarlar : Ve 8.ci güne kadar sağlıkları mükemmeldir.
Ondan sonra ateş başlar…ve iki günü ,nadiren üç günü yatakta geçirirler.
Yüzlerinde nadiren 20 veya 30 adeti geçen sivilce ve kabarcıklar hasıl olur,fakat bunlar iz bırakmazlar.
Sekiz gün sonra (16.gün) aşıdan önceki gibi sağlıklı hallerine kavuşurlar.
Heryıl binlerce kişi bu operasyonu geçirir; 
Ve Fransız elçisi,latife kabilinden,"diğer memleketlerde ırmak sularının yolunu değiştirmek gibi burada çiçek hastalığını,bir yoldan çevirme hareketi (diversion) ile aldıklarını "söylüyor. Herhangi bir kimsenin bundan öldüğüne dair bir örnek yoktur. Operasyonun selametinden o kadar eminimki küçük oğlumu da aşılatmak niyetindeyim.”Bu faydalı icadı İngiltere'ye yaymak için büyük gayret sarfedecek kadar vatanseverim” (Lady Montagu –Türkiye’den Mektuplar )
***
Lady Montegu’nun tarif ettiği çiçek aşısı sadece onun bu operasyonu öğrendiği yer olan İstanbul veya Edirne'ye has bir olay olmayıp bütün Osmanlı İmparatorluğu içinde yayılmış sosyal bir tatbikat halini almıştı.
Bunu şundan öğreniyoruz ki,Osmanlı İdaresinde olan Kuzey Afrika ‘dan Amerika’ya getirilen köleler aşıyı biliyorlardı.Buna ve aşıya ilişkin diğer bazı tarihi bilgileri aşağıdaki tarihi bilgilerden öğreniyoruz.
Cotton Mather (1662-1728) çiçek aşısını Afrika'dan getirilen kölelerden öğrenmişti.
Diğer taraftan İngiltere'deki "Philosophical Transactions" yayınlarında Türkiye'deki tatbikatı anlatan Dr.Timoni ve Dr.Giacoino Pylarini’nin yazılarını da okumuştu.İstanbul'da bulunan Dr.Emanuel Timoni aynı zamanda "Royal Society"’nin de bir üyesi idi ve çiçek aşısını tarif eden yazısını 1714 yılında yayımlamıştı.
Kendisi 1718 yılında da İstanbul’da olup aynı zamanda Lady Mary’nin aile doktoru idi.”(1)
“Dr.Giacomo Pylarini (1658-1718) Venedikli bir doktor olup,daha önce İstanbul’da bulunduğu sırada aşıyı öğrenmiş ve bu uygulamayı 1715 yılında Venedik’te yayınlamıştı. Aynı yazı 1716 yılında "Philosophical Transactions" ‘da yayınlandı.

Yine İstanbul’da bir müddet kalan ve daha sonra Londra’da göz mütehassisi olan İskoçyalı Dr.Peter Kennedy’nin “harici tedaviler”üzerinde 1715 yılında yayınladığı bir eser “Çiçek Hastalığı Aşılama Usulü ve Tedavisi”adlı bölümü de içeriyordu.
Amerika’da Cotton Mather Eylül 1721 yılına kadar hiç biri ölümle neticelenmiyen 35 kişiyi aşılamıştı
1743 yılında Güney Carolina eyaletinin Charleston şehrinden Londra’yagelen Dr.James Kilpatrick kendi şehrinde 1738 yılında çok şiddetli bir çiçek salgını hakkında bir yazı yayınladı.Ona göre,bu ölüm saçan salgın ancak aşı sayesinde önlenebilmişti.(2)

Dr. Edward Jenner İngiltere’de 1798 yılında çiçek hastalığına karşı “Vaccination” aşısını bulduğu zaman sadece Türk aşısında daha emniyetli bir yöntem bulduğuna inanıyordu.Daha sonra Jenner “Cowpox Vaccination” metodu ile çiçek hastalığnın tedavisinin mucidi olarak ilan edildi ve bunun yüzünden İngilizler onun heykelini diktiler. Aslında iki metod arasındaki fark, zayıflatılmış (Attenuated) çiçek zehirinin hangi bünyeden alnmış olmasında idi. Türk metodunda zehir bizzat insandan, Jenner metodunda inekten geliyordu. 

Her ikisinde de zehrin alındığı bünye hastalığı hafif geçirmekteydi.
Buna rağmen Türkiye’de çiçek aşısı mucidinin hiç olmazsa bir “meçhul abidesi” bile dikilmemiştir.
Tarih bize 17. yüzyılda İstanbul’da büyük bir çiçek salgınının olduğunu gösteriyor ki, bu felaket neticesi duyulan ihtiyaca cevap olarak çiçek aşısı bulunmuş olması çok muhtemeldir.
***

1- Robert Halsband,The Life of Lady Mary Wortley Montegu ,Oxford University Press,İdon 1956 80-81
2- Dr.George Rosen,The History and Conquest of Common Diseases Walter R.Bett,Ed.Üniv. of Oklahama Press 1954 51-54
3- Alınrı Selahi Diker, Anadolu’da Onbin Yıl