Türkçede Eş Anlamlı (anlamdaş) Sözcük Aldatmacası-Suat Özer
TDH DERNEĞİ
19.10.2017, 05:49 19.10.2017, 05:49
Türkçede Eş Anlamlı (anlamdaş) Sözcük Aldatmacası
Suat Özer
Sözcükler anlam ilişkisi bakımından eş anlamlı, yakın anlamlı, zıt anlamlı, eş sesli, genel-özel, somut-soyut, nicel-nitel anlamlı ve anlam aktarmalı olmak üzere çeşitli başlıklarda incelenir.
Bu nitelendirmelerin çoğu doğru ve tutarlı olsa da "eş anlamlı ya da anlamdaş sözcük" tanımı bütünüyle bir aldanmaca ve aldatmacadır.
Türkçede eş anlamlı sanılan sözcüklerin neredeyse hepsi aslında o sözcüklerin Arapça ve Farsça karşılıklarıdır. Arapça ve Farsça olan bu karşılıkları aradan kaldırsanız, Türkçede eş anlamlı diye bir niteleme kalmayacağını, en fazla "yakın anlamlı" tanımının kullanılabileceğini görürsünüz.
"Eş anlamlı (anlamdaş) sözcükler, yazılışları ve okunuşları farklı olmasına karşın aynı anlamı taşıyan sözcüklerdir." diye tanımlanan bu durumun ne kadar tutarsız ve içi boş olduğu bugüne dek hiç sorgulanmamıştır.
Daha ilkokul sıralarında doğrudan devlet ve öğretmenler eliyle bu yanlış bilgi kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır. Buna artık bir son verme zamanı gelmiştir.
Türkçede ve hatta bütün dünya dillerinde bütünüyle eş anlamlı sözcük neredeyse yoktur, yakın anlamlı sözcükler vardır. Herhangi bir yabancı dilden alınan bir sözcüğe de eş anlamlı değil "sözcük karşılığı, anlamı, çevirisi" denir.
Aldanmayı ve çocuklarımızı aldatmayı artık bırakalım...
Aşağıdaki örneklere bakınız.
Bunlar kesinlikle eş anlamlı sözcükler olmayıp başta Arapça ve Farsça olmak üzere yabancı dillerdeki karşılıklarıdır.
TÜRKÇE --------- YABANCI DİL
» kara - siyah (Arapça)
» yanıt - cevap (Arapça)
» (yürek – gönül) - kalp (Arapça)
» sözcük - kelime (Arapça)
» ileti – mesaj (Fransızca)
» özgün – orijinal (Fransızca)
» dil – lisan (Arapça)
» bellek – hafıza (Arapça)
» uygarlık – medeniyet (Arapça)
» al – kırmızı (Arapça)
» konuk - misafir (Arapça)
» eylem - fiil (Arapça)
» ölçüt – kıstas (Arapça) – kriter (Fransızca)
» belgegeçer – faks (İngilizce)
» ilginç – enteresan (Fransızca)
» varsıl – zengin (Farsça)
» yoksul – fakir (Arapça)
Şimdi bu sözcükler eş anlamlı mıdır yoksa Türkçe sözcüklerimizin yabancı dillerdeki karşılıkları mıdır sizce?
Bu karşılıklara "eş anlamlı" demek bütünüyle bir yanılsama değil de nedir?
Eş anlamlı sözcük ne kadar yanlış bir tanımlamaysa "yakın anlamlı sözcük" de bir o kadar doğru ve yerinde bir tanımlamadır. Yazılışı ve okunuşu ayrı olan, anlamdaş gibi göründüğü halde birbirinin yerini bütünüyle tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan sözcüklere yakın anlamlı sözcükler diyoruz. Şu örneklere bakalım.
» basmak – çiğnemek – ezmek
» tutmak – yakalamak
» korkak – çekingen
» saçmak – dağıtmak
» dargın – küskün – kırgın
» tanıdık – bildik
Görüldüğü gibi Türkçede yakın anlamlı sözcükler çok olmakla birlikte bütünüyle "eş anlamlı" sözcükler neredeyse yoktur.
Sağdan soldan topladığımız sözcükleri eş anlamlı saymayı artık bırakalım.
Madem ki yabancı sözcükler anlamdaş sayılıyor; açalım Çince, Rusça, Almanca, İngilizce sözlükleri; hepsini anlamdaş olarak Türkçeye katalım olsun bitsin...
"Bunların hepsi artık Türkçeleşmiş sözcüklerdir" diyerek kendimizi kandırmayı da unutmayalım...
Suat Özer
https://www.youtube.com/watch?v=9d-PGlDSVGc
