Cümle yapısı, Cümlede Sözcük Dizilişi, Türkçede Kelime Dizilişi, Cümlede Kelime Dizilişi

Tümcede Sözcük Dizilişi, Türkçede Kelime Dizilişi, Cümlede Kelime Dizilişi

Tümcede Sözcük Dizilişi, Türkçede Kelime Dizilişi, Cümlede Kelime Dizilişi

Öğrencilere Türkçe’de sözcük sıralanışının ÖNE dizilişinde olması gerektiği yönündeki açıklama hemen hemen her kitapta bulunan yerleşmiş bir açıklamadır. Ancak, zaman zaman öğrenciler (21b-e)’de görünen türdeki tümcelere de rastlarlar:

21.Örnek

a. Ali camı kırdı

b. Ali kırdı camı

c. Camı Ali kırdı

ç. Camı kırdı Ali

d. Kırdı Ali camı

e. Kırdı camı Ali

Yukarıdaki tümceleri bir öğretmen sınıfta tahtaya yazdığında pek çok öğrencinin şaşkınlık içinde tahtaya bakacağı açıktır. Bu şaşkınlık, Türkçe sözdiziminin bu özelliğinden kaynaklanmamaktadır. Öğrenciler, bir Türkçe öğretmeni nasıl oluyor da böyle yanlış tümceleri tahtaya yazabiliyor, buna şaşıracaklardır. Çünkü ders kitaplarında ya da yabancılar için yazılmış dil bilgisi kitaplarında Türkçe’nin bu özelliğine hiç yer verilmez. Verilse bile, bu tür tümceler kurallı tümcenin karşıtı olarak devrik tümce olarak adlandırılan yapılar içinde kısaca sunulur. Örneğin öğrencilerin başvurduğu bir dil bilgisi kitabında bu durum şöyle açıklanmaktadır:

“Kültür dilinde kurallı cümleler kullanırız. Kurallı cümlede özne başta, fiil sonda, tümleçler ortada, nesne fiile yakın bulunur. Makaleler, ders kitapları, ilmî ve resmî yazılar bu esasa göre yazılır. Tiyatro eserlerinde, konuşmalarda, bazı hikâye ve romanlarda bu esasa uyulmaz. Cümlede önemli olan kelime başta söylenir.”

Geleneksel terimle “kurallı” olarak adlandırılan tümcelerin sadece “kültür dili”nde kullanıldığı yönündeki saptamayı bir kenara bırakıp tümcede önemli olan öğenin başta söylendiği yorumuna değinelim. Örneğin, yukarıdaki Camı Ali kırdı tümcesi için böyle bir yorum geçerli midir? Üstelik adlandırma da tuhaftır: "Kurallı" tümcenin karşıtının "devrik" değil, "kuralsız" olması gerekmez miydi? Ayrıca devrik tümce çoğu kez "yüklemi sonda olmayan tümce" olarak tanımlanır. Öyleyse Camı Ali kırdı tümcesi ne tür bir tümcedir? Uzun'un (1998b:78) deyimiyle yitik tümce mi?
Sonuç
İkinci dil olarak Türkçe öğrenen öğrencilere dil bilgisinin, dildeki ilkeleri anımsatması, değiştirgenleri de üretime olanak verecek biçimde açıklaması gerekir. Ancak, eğitime yönelik hazırlanan kitaplar, geleneksel dil bilgisi anlayışını temel aldıklarından böyle bir amaca göre hazırlanmamışlardır. Kuralcı dil bilgisi anlayışı ile yazılmış bu kitaplardan öğrenci ne yapmaması gerektiğini öğrenmesine karşın, ne yapması gerektiğini bir türlü öğrenememektedir.

İkinci dil olarak Türkçe öğreten Türkçe öğretmenlerimiz de yabancılara Türkçe öğretirlerken bu sorunları hissetmekte ve geleneksel dil bilgisinin sınırlarını zorlamaktadırlar. Anadili öğretmenlerinin de böyle bir dil bilgisi anlayışından bir rahatsızlık duydukları açıktır, ama geleneksel dil bilgisinin tutarsızlığının ikinci dil olarak Türkçe öğretiminde çok daha açık görüldüğü yadsınamaz.

Kısmen de olsa, çağdaş dil bilgisi yaklaşımlarının ikinci dil olarak Türkçe öğretimi gereçlerinde görülmesi bu savımızı doğrular gibidir. Bu gereçlerden burada aklımıza hemen gelen Underhill’in (1976) dil bilgisi kitabı, Vandewalle’nin (1987) ve Sebuktekin'in ders kitaplarıdır. Bu kitaplar Chomsky’nin ölçünlü kuramını temel almış kitaplardır. Ancak bu kitaplar da çok yeni kitaplar değildir. Yazıldıkları tarihten bu yana dilbilim kuramlarında önemli değişiklikler olmuştur. Ancak, burada ilginç olan, yabancıları temel almış bu kitaplardaki bilgilerin o tarihten bu yana dil bilgisi kitaplarımıza yansımamış olmasıdır. Bu bakımdan biz, ikinci dil olarak Türkçe öğretiminin çağdaş anlayışta bir dil bilgisi kitabı yazılması için itici bir güç olacağına inanıyoruz.

İngilizcenin de dil bilgisi kitapları ve dil bilgisi anlayışı özellikle İngilizce’nin öğretiminin yaygınlaşmasıyla birlikte gelişmiştir. Ancak bu gelişmenin dilbilim kuramlarıışığı altında olduğunun altını çizmek gerekir. Örneğin daha 1964 yılında P. Roberts English Syntax (İngilizce Sözdizimi) adlı yapıtıyla Chomskyci dil bilgisinin ilk versiyonunu anadili eğitimine uygulamıştır. Daha sonra 1965 yılında Owen Thomas Transformational Grammar and Teacher of English (Dönüşümsel dil bilgisi ve İngilizce Öğretmeni) adlı kitabıyla anadili olarak İngilizce öğreten öğretmenlere seslenmiştir. Sonraları, 1971 yılında Diller, Generative Grammar, Structural Linguistics, and Language Teaching (Üretici dil bilgisi, Yapısal Dilbilim ve Dil Öğretimi) adlı yapıtını yayımlamıştır. Günümüzde de dilbilim kuramlarının yansımasını dil öğretiminde, dolayısıyla dil bilgisi kitaplarında görebilmekteyiz.

Son olarak, bir arzumuzu dile getirelim: Hasan-Âli Yücel Türkçe dil bilgisi konusunda, 1940 yılında okullara Türkçe dil bilgisi sormacası düzenlemiş ve Tahsin Banguoğlu ile Ragıp Özdem’e Türkçe dil bilgisi ana kitabının yazılması görevini vermişti. 12 Kasım 1940’taki bir demecinde şöyledemekteydi Hasan-Âli Yücel (1993:71):

"1940-41 ders yılı, dil bilgisi öğretimimiz için bir sınama yılı olacaktır. Sormaca yanıtları sınıflandırılıp olabildiğince eksiksiz bir dil bilgisi ana kitabı elde edildikten sonra o temel çerçevesinde çeşitli sınıflara özgü ders kitapları yapılmak üzere yarışmalar açacağız. Böylece, Türk dilinin bağlı olduğu öz kurallar bir taraftan önemli bir araştırmaya konu olacak, diğer taraftan Türk gençliğini ulusal bilincin bu yönünde de bilgi sahibi edecek ve uyandıracak klasik kitaplar oluşturulacaktır."

Bizim de arzumuz –çok geç kalınmış olsa da- Hasan Âli Yücel’in bundan altmış yıl önce yaptığı atılıma benzer bir atılımı bugünün Milli Eğitim Bakanlığının yapmasıdır.

TDH-KOLAY ERİŞİMİ

Türkçe

Göktürkçe

Edebiyat

Türkçe Adlar

Tarih

Kökenbilgisi

Lehçeler

Yazım Kılavuzu

Türk Dünyası

PDF-DOC

Sınav-Deneme

Sözlüklerimiz

DİL BİLGİSİ KOLAY ERİŞİMİ

Dil Bilgisi

Sıfatlar

Belirteçler

Anlam Bilgisi

Kompozisyon

İlgeçler

Cümlede Anlam

Nasıl yazılır?

Bağlaçlar

Paragrafta Anlam

Noktalama İş.

Ünlemler

Sözcükte Anlam

Sözcük Bilgisi

Eylemler

Ses Bilgisi

Yapım Ekleri

Eylemsiler

Yapı Bilgisi

Adıllar

Dil -Anlatım

Yazım Bilgisi

Adlar

Edebiyat

Anltatım Bozuklukları

Ana Bet

Atasözleri

TDH-Instagram

TDH-Tvitır

TDH-Feysbuk


Dil Bilgisi, Yazım Kuralları, Belirteçler, Zarflar, Anlam Bilgisi, Kompozisyon, İlgeçler, Edatlar, Cümlede Anlam, Nasıl yazılır, Bağlaçlar, Paragrafta Anlam, Noktalama İşaretleri, Ünlemler, Sözcükte Anlam, Sözcük Bilgisi, Eylemler, Fiiller, Ses Bilgisi, Yapım ekleri, Çekim Ekleri, Eylemsiler, Fiilimsiler, Yapı Bilgisi, Adıllar, zamirler, Dil ve Anlatım, Yazım Bilgisi, Adlar, İsimler, Edebiyat, Anlatım Bozuklukları, Ön Adlar, Sıfatlar, Sözlükler, pdf, doc, atasözleri, deyimler

KAYNAKÇA
Aydın, Ö. 1997. 'Türkçe'de belirtme durumu ekinin öğretimi üzerine bir gözlem'.
Dil Dergisi, sayı 52, Ankara:5-17.
Dietrich, A.P. 1995. 'An analysis of subordinate clauses in Turkish'. Dilbilim Araştırmaları 1995: 182-196.
Erguvanlı-Taylan, E. 1993 'Türkçe'de -DİK ekinin yantümcedeki işlevi üzerine'. Dilbilim Araştırmaları 1993: 161-71.
Haegeman, L. 1994. Introduction to Government and Binding Theory. Oxford: Blackwell.
Kennelly, S. 1990. 'Theta government in Turkish: Effects on IP dominated by DP'. Glow Workshop SOAS, London.
Sezer, A. 1987. 'On Turkish verb of relation'. Studies on Modern Turkish (yay. H.E. Boeschoten, L.Th. Verhoeven). Tilburg University Press: Tilburg.
Sezer, A. 1994. 'Anadili öğretiminde dilbilimin yeri'. Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü. Ankara: Dil Derneği Yayınları: 113-128.
Underhill, R. 1976. Turkish Grammar. Cambridge, Mass.
Uzun, N.E. 1998a. Türkçede görünüş/kip/zaman üçlüsü. Dil Dergisi, sayı 68, Ankara: 5-22.
Uzun, N.E. 1998b. dil bilgisinin Temel Kavramları: Türkçe Üzerine Tartışmalar. Ankara.
Vandewalle, J. 1987. Cursus Turks 1: Brugge.
Yücel, H. A. 1993. Milli Eğitimle İlgili Söylev ve Demeçler.
Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.

Yorumlar (0)