Edat Nedir, İlgeç nedir, Edat Çeşitleri, Edat Örnekleri, Görevleri Bakımından Edatlar

Edat Nedir, İlgeç nedir, Edat Çeşitleri, Edat Örnekleri, Görevleri Bakımından Edatlar

Konuyu daha iyi anlayabilmek için “Edat nedir?” sorusunun cevabını en iyi şekilde bilmek gerekmektedir. Tek başına cümle dışında kullanıldıklarında herhangi bir anlam taşımayan, ancak cümle içerisinde kullanıldıklarında diğer isimlerle ya da isim soylu kelimelerle bağlantılı bir şekilde anlam ilgisi kurulabilen sözcüklere “Edat” denir. 

Tanımda da belirtildiği gibi edatların anlam kazanabilmeleri, öge oluşturabilmeleri için cümle içinde kullanılmaları gerekmektedir. Edatlar cümle içerisinde isimlerle, sıfatlarla, zamirlerle bir edat grubu oluşturabilir. Bu bakımdan isim ve fiil gibi sözcüklere asıl kelimeler, edatlara ise yardımcı kelimeler denilmektedir. Edatların başlıcaları ise şunlardır: İçin, ile, gibi, kadar, göre, doğru, başka, dolayı, beri, ötürü, öte, yana, itibaren, nazaran, sanki, üzere, rağmen, sadece, yalnız, dek, karşı, karşın, dolayı, ancak…

Görevleri Bakımından Edatlar

Edatlar cümle içerisinde kullanım şekillerine ve kattıkları anlamlara göre sınıflandırılır. Başlıca ilgeçler ve cümle içerisinde üzerlerine aldıkları anlamlar şu şekilde:

Gibi

En çok kullanılan edatlardan biri olan “Gibi” cümle içerisinde genellikle “benzerlik” anlamıyla kullanılır. Aynı zamanda cümle içerisinde nesnelerin, kişilerin karşılaştırılması amacıyla kullanıldığını da görüyoruz. Bunların dışında kullanım şekilleriyle ilgili  edat örnekleri aşağıda yer almaktadır.

Senin gibi birisini daha önce hiç görmedim. (Karşılaştırma)

Zenginler gibi para harcıyordu. (Benzetme)

Eve geldiği gibi bilgisayarı açtı. (Acelecilik)

☞ Gibi edatıyla aynı manada ve görevde “denli, misali, üzere” edatları da kullanılabilir.

* Bu sözcük eski Türkçede “bigi” şeklinde kullanılmıştır.

İle

En çok kullanılan ilgeçlerin başında yer alan bir başka edat da “İle”dir. Cümlede beraberlik ve vasıta(araç) anlamlarıyla kullanılır. Bunun yanı sıra cümle içerisinde “Neden-sonuç, zaman”anlamlarıyla da kullanılabilir.

İle ilgeci bir kelimeye kolay bir şekilde eklenebilir. Bir kelimeye eklenmesiyle birlikte kullanımı “-le, -la” şekilleriyle olur.

Bisikletle sahilde dolaştık. (Vasıta)

Teyzemle tatile gittik. (Beraberlik)

Çok çalışma ile bu dersin üstesinden geldi. (Neden-sonuç)

Odunları kibrit ile tutuşturduk. (Araç)

Okulların bitmesiyle herkes tatile gitti. (Zaman)

Kadar

Bu ilgeçlerin en önemli kullanım şekli miktar belirtmesi ve karşılaştırma yapmasıdır.

Onun kadar çalışkanını görmedim. (Karşılaştırma)

Anne kadar sıcak kanlı biriydi. (Benzetme)

Ben gelinceye kadar sessizce oturun. (Zaman)

Güneşin doğmasını 30 dakika kadar bekledik. (Yaklaşıklık)

Kaplumbağa kadar yavaş yürüyordu.

☞ Uyarı: “Kadar” edatı cümle içerisinde sıfat, zarf, zamir ve eylemsilerle bir arada kullanılıp farklı görevler edinebilir.

Halbuki buraya gelirken ne kadar sevinmişti. (Zarf)

Bu kadar çiçeği nereden buldun? (Sıfat)

İçin

İçin ilgeci ve bununla birlikte “diye, dolayı, üzere” gibi edatlar cümle içerisinde neden, sebep bildirirler.

Buraya gelmek için birçok şeyden vazgeçtim. (Neden vazgeçtim? = Amaç)

Yağmur yağdığı için ıslanmış. (Neden ıslanmış? = Neden-sonuç)

Güzel bir bölüm kazanabilmek için neler yapmazdım. (Karşılığında)

Yapılan bu çalışmalar millet için. (Aitlik)

Hastalığından dolayı sınavı kaçırmıştı

Göre

Cümle içerisinde “uygun, izafe, karşılaştırma, görüş ifade etme” gibi birçok anlamda kullanılabilir. Yine bu anlamlara yakın bir şekilde kullanılan diğer edatlar şunlardır: Nazaran, üzere.

Ona göre yaptığımız her şey yanlıştı. (Görüş)

Diğerine göre daha zayıftı. (Karşılaştırma)

Arabaya göre bir lastik bulamamıştık. (Uygun)

Karşı

Yer, yön, zaman, karşılaştırma bildiren edatlarlardır.

Yüzünü ormana karşı dönmüştü. (Yer-yön)

Sabaha karşı büyük bir deprem olmuştu. (Zaman)

Güçlü rakibine karşı neler yapabileceği kimse tarafından kestirilememişti. (Zıtlık)

Ancak – Yalnız

Ancak ve yalnız sözcükleri cümle içerisinde farklı görevlerde kullanılabilir. Görev bakımından kullanım şekillerine göre en çok edat-bağlaç noktasında bir karışıklık yaşanır. Eğer “Ancak-Yalnız” sözcükleri ama, fakat anlamlarında kullanılırsa bağlaç; sadece, bir tek anlamlarında kullanılırsa edattır.

Bu gece yalnız kitap okumak istiyorum. (Sadece -> Edat)

Okula geleceğim yalnız derslere girmek istemiyorum. (Ama -> Bağlaç)

Bu ancak sen yaparsın. (Sadece, bir tek -> Edat)

Tatile gidecektim ancak param yok. (Ama -> Bağlaç)

Başka

Başkanın edat oluşturabilmesi için -den başka şeklinde kullanılması gerekir. Vurguladıkları sözcüğün diğerlerinden ayrılışını ortaya koyar.

Parayı ödemekten başka bir çözüm yolu bulamadım.

Seni sevmekten başka bir şey yapmadım.

Karşın-Rağmen

Karşılık, karşın, rağmen edatları aynı anlamda kullanılan edatlardır. Cümlede olması gerekenin zıttının yapıldığını ifade eder.

Ricasına rağmen onu evden almadı.

Bütün sınıfın gülmesine karşın o konuşmasına devam etti.

Sanki

Cümle içerisinde benzerlik, tahmin anlamlarında kullanılan ilgeçlerdir.

Sanki olaylar büyücek gibi. (Tahmin)

Sanki Atatürk’ün kendisiydi. (Benzerlik)

• DİLBİLGİSİ KONULARI KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
• Dilbilgisi
• Dil-Anlatım
• Yazım Bilgisi > Kompozisyon, Yazım Kuralları, Noktalama İşaretleri
• Anlam Bilgisi > Sözcükte Anlam, Cümlede Anlam, Paragrafta Anlam
• Yapı Bilgisi > Tamlamalar, Anlatım Bozuklukları
• Ses Bilgisi
• Sözcük Bilgisi > Yapım Ekleri, Adlar, Sıfatlar, Zamirler, Zarflar, Edatlar
• Ünlemler, Eylemler, Eylemsiler
• Nasıl yazılır?
• Atasözleri ve Deyimler
• Türkçe Göktürkçe Edebiyat
• Yazım Kılavuzu
• SÖZLÜKLERİMİZ