İsim (Ad) Tamlamaları

• Annem doktordu.                                      Ne doktoru?


• Penceresinden ağaçlar görünen                 Ne ağaçları?


• bir ocakta çalışır                                        Ne ocağı?


• Orada krallık yaşar                                    Neyin ya da nerenin krallığı?


• kolaylıklardan fazlaca yararlanır                Neyin ya da nelerin kolaylıkları?


• rüzgâr arkadaşım olurdu.                           Ne arkadaşı?


• Masada,                                                     Ne ya da kimin masası?


• içte,                                                            Neyin içinde?


• resim dururdu.                                           Neyin ya da kimin resmi?


• Kocaman bir masası ve koltuğu vardı.    Kimin?

İsim Tamlamaları Tanımı

İsim Tamlamaları Özellikleri

• İnsanlar-ın vefasızlığ-ı   -> vefasızlık, insanlara ait


• Yalancı-n-ın mum-u     -> bu mum, yalancıya ait


• Köprü üst-ü                 -> bu üst (kısım), köprüye ait


• Masa örtü-s-ü            ->   bu örtü, hem masaya ait, hem de masa üzerine sermek için kullanılır.


• Kumaş boya-s-ı         ->  bu boya, kumaş için kullanılır


• Tahta fırça-s-ı           -> bu fırça, tahta temizlemek içindir


• Sabrın acı meyvesi     -> bu acı meyve sabra ait, sabrın eseri.


• Erik ağaçlarının pembe, beyaz çiçekleri


• Bu pembe ve beyaz çiçekler erik ağaçlarına ait.

! İsim tamlamasına özgü iki tane ek vardır:

• Tamlayan eki ya da ilgi hâl eki: -(n)İn


• Tamlanan eki, daha doğrusu iyelik ekleri: -(s/y)İ

• Kitab-ın yaprağı yırtılmış.


• Yalancı-n-ın mumu...


• Gözlüğ-ün camı...

• kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları


• masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları


• su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları


• ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri

İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:

• Kapının kol-u,


• işin baş-ı,


• hayvan sevgi-s-i

! İsim tamlamaları cümlede isim gibi kullanılır, isme getirilen ekleri alabilir, ismin aldığı görevleri yüklenebilirler: Cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat, zarf olarak kullanılırlar.

• İsim, özne:                  Grubun lideri, arkadaşları adına bir konuşma yaptı.


• İsim, yüklem:              Beni üzen unutulmak değil dostlarımın vefasızlığıdır.


• İsim, d.lı tüml.:           Bu çiçekleri pencerenin önüne götür, lütfen.


• İsim, nesne:                Bu müzik sesi baş ağrılarımı bir anda dindirdi.


• Sıfat                            Fatih'in geçtiği kapı


• Sıfat                            El yazması eserler


• Zarf                            Bütün aile pazar günleri bir araya gelirdi.

! Tamlayan, tamlanan veya her ikisi birden kelime grubu olabilir.

• Aşkın / şeref diyarı


• Hısım akrabanın / sözleri


• Gurbet duygusunun / hem kaynağı hem de sembolü


• Göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri

! Birden fazla tamlayan ve tamlanan bulunabilir.

• Evin / kapısı, penceresi


• Göğün, ovanın / rengi


• Savaşın, kızıl ve korkunç facianın / nasıl olduğu


• Yirmi senenin / yazları, kışları, fırtınaları, güneşleri

! Tamlayan cümle hâlinde de olabilir:

• "Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.


• Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.

• "Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.


• Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.


• Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.

! Belirtili isim tamlamasında vurgu her iki unsurda da eşittir, ama belirtisiz isim tamlamasında tamlayan vurguludur.

• Vapurun düdüğü


• Vapur düdüğü

BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI

• Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
  Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,


• Baka kalırım giden geminin ardından.


• Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
  Kalbinin vuruşundan anlıyorum;
  İstanbul'u dinliyorum.


• Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
  Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,


• Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı
  Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı

• Oğlumun yıllar önce alınan kazağı.


• Çocuğun minik elleri


• Şehrin günlerdir akmayan suları


• İhtiyarın bir kış gecesi ölümü


• Üsküdar'ın dost ışıkları


• Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.


• Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor.


• Serinliğini hissettin mi rüzgârın?

! Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:

• Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın.


• Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.


• Serinliğini hissettin mi rüzgârın?


• Su mudur sadece derdi milletin?


• Sırtına Sakarya'nın Türk tarihi vurulur.


• Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin 


• Dante gibi ortasındayız ömrün.


• Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların.


• Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin.


• Tahsilin ticarette yeri yok.

! Tamlanan sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu da olabilir. Tabi bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir simin sıfatı olarak.

! Tamlayan ya da tamlanan söylenmemiş olabilir.

• Konuşması herkesi rahatsız ederdi.


• Yürüyüşünde de bir asalet vardı.


• Kalemimin ucu bitti.              Benim kalemimin ucu:

Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:

• ¦Şu gelen kimin kızı?
  ¦Hüseyin'in (kızı)


• ¦Bu bey Ali'nin nesi?
  ¦(Ali'nin) Amcası.

Tamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.

• Bu ev bir zamanlar bizim(evimiz)di.

! Bazen tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ait olduğunu bildiriyor olabilir:

• öğrencinin çalışkanı, 


• sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı...

! Senli benli konuşmalarda "koca, karı, oğul" gibi kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:

• Emine'nin oğlu Duran>Emine'nin Duran.


• Asımoğulları'nın Ali(si)


• Bizim evimiz>bizim ev

! "-dEn" eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:

• öğrencilerin bazıları>öğrencilerden bazıları


• onların biri>onlardan biri

!Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı anlatım bozukluğuna yol açar.

• Masanın ikinci çekmecesinin kulpunun koptuğunu biliyorum.


• Pencerenin kenarının tamirinin yapılması gerekli.

BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI

• Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti...

! Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına kelime girmez. Aşağıdaki gibi kurulan tamlamalar yanlıştır.

• Konya eski milletvekili, Millî Eğitim eski Bakanı...

! Tamlayan ile tamlanan yer değiştirmez.

! Belirtisiz isim tamlamasında tamlayanın çeşitli görevleri vardır:

• misafir odası, kömür sobası, ev terliği, çiçek saksısı, masa örtüsü...


• otobüs bileti, coğrafya kitabı, kadın çorabı...

• kök boyası, biber dolması, gül kurusu, pirinç pilâvı, peynir tatlısı...

• Bursa şeftalisi, Amasya elması, İzmir üzümü, Bağdat hurması, yer elması, ağaç mantarı, su yılanı, dağ keçisi...


• Sokak çocuğu...

• dil peyniri, parmak üzümü, dil balığı...

• kayıt memuru, temizlik işçisi, fizik öğretmeni, ev kadını, okul müdürü, daire başkanı...

• sel felâketi, deprem yıkıntısı, kaza kurbanı...

• yaz yağmuru, sabah kahvaltısı...

• telefon görüşmesi, çöp kebabı...

! Belirtisiz isim tamlaması şeklinde özel yer adları vardır:

• Konya Ovası, Topkapı Garajı, Taksim Meydanı, Boğaziçi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Ankara Kalesi...

• "İstanbul şehri, Türk Dili, Tuz Gölü"

• "Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.


• Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.


• Kiralıktır levhası


• Birleşme aşkın mezarıdır iftirası

• "Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.
  Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
  Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.

! Kimi belirtisiz isim tamlamaları bitişik yazılır: 

• hanımeli, yüzbaşı, aslanağzı, yavruağzı...

! Bazılarında da tamlayan çoğul eki alabilir: 

• öğretmenler odası, erkekler hamamı, kadınlar hamamı, karılar koğuşu...

! Bazı belirtisiz isim tamlamaları belirtili yapılabilirken bazıları yapılamaz.

• Kapı kolu                   >        kapının kolu                           olur


• Telefon görüşmesi      >        telefonun görüşmesi               olmaz


• Yaz yağmuru              >        yazın yağmuru                        olabilir


• Çöp kebabı                 >        çöpün kebabı                          olmaz


• Misafir odası              >        misafirin odası                       olmaz

! Belirtisiz bir isim tamlaması, belirtili isim tamlamasında tamlanan olarak görev yaptığında, kendi iyelik ekini değil, ana tamlamanın iyelik ekini taşır.

• Çamaşır makinesi      >        benim çamaşır makinem


• Şiir dünyası               >        onun şiir dünyası

! Bazı belirtisiz isim tamlamaları, iyelik eki olmadan kullanılır. Bu durum Türkçeye aykırıdır:

• Şiş kebap(kebabı), Gönül Sokak(Sokağı), kestane kebap(kebabı), Çiçek Otel(Oteli)...

• Takısız isim tamlaması


• Zincirleme isim tamlaması


• Karma tamlama

TAKISIZ İSİM TAMLAMASI

• Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır tepsi, naylon torba, tahta köprü, altın bilezik...

• Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...!


• ipek gömlek: takısız isim tamlaması


• ipek saçlar: sıfat tamlaması


• altın yüzük: takısız isim tamlaması


• altın kalp:  sıfat tamlaması


• ölü deniz:   sıfat tamlaması


• ölü hayvan: sıfat tamlaması

ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI

• [çocuk + (sırt + çanta)! = çocuğun sırt çantası


• [(su + ses) + nağme! = su sesinin nağmesi


• [(şehir + hava) + kirlilik! = şehrin havasının kirliliği


• [(hava + tahmin) + rapor! = hava tahmin raporu


• [dünya + (kadınlar + gün)! = Dünya kadınlar günü


• [(çelik + tencere) + marka! = çelik tencere markası  


• [(çocuk + edebiyat) + dizi! = çocuk edebiyatı dizisi


• [(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)! = Ali'nin kardeşinin günlük harçlığı

KARMA TAMLAMA

• Issız sokakların hüznü


• Buraların eski hâli


• Yorgun köylülerin nasırlı elleri