Alçak sözcüğünün kökeni ve Türk lehçelerindeki durumu
TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE, TÜRKİYE TÜRKÇESİ ile AZERBAYCAN TÜRKÇESİNE GÖRE İKİNCİ ANLAMI “SESTEŞ” BİR SÖZ.
Alçak sözcüğünün kökeni ve Türk lehçelerindeki
& ALÇAK (neteg.; yer bilim) (I) = “eskimiş söz” Alçak, alçak yer, aşağı, “yöresindeki yerlere göre” aşağı yer, daha aşağıda olan yer. bkz. aşak; pes.
sıp. 1. kön.s. Pes, aşak.
ALÇAĞRAK [alçağıra:k] (neteg. berkitmesi) = “başka nesnelere göre” Biraz alçakta, biraz daha alçakta.
sıp. Azda-kände alçak.
&& ALÇAK (neteg.; kılık bilim) (II) = “anl. çek.” Sözleri, davranışları ile başkalarını kendisine imrendiren, imrence olan, beğenilen, gülmece yapmayı (şaka yapmayı), söyleşmeyi seven; alçakgönüllü, değerbilir, saygıdeğer. “sesteş”
2. Gepi-sözi, hereketi bilen özüne imrindiryän, değişmeği, gürleşmegi gowı göryän, göwnaçık, gadırlı.
ALÇAGRAK [alçağyra:k], syp. Azda-kände alçak.
ALÇAK, syp. 1. kön.s. Pes, aşak. 2. Gepi-sözi, hereketi bilen özüne imrindirýän, degişmegi, gürleşmegi gowy görýän, göwnaçyk, gadyrly. Alçak aş iýer (Nakyl). Görmegeýdi, edenlidi, alçakdy, Gyzlary jadylan gözleri bardy (I. Nuryýew).
ALÇAKLYK, at. Alçagyň gylyk-häsiýeti, gadyrlylyk, degişgenlik, göwnaçyklyk.
ALÇAKSYRAMAK, işl. Alçak bolan bolmak, alçak görünjek bolmak.
ATASÖZÜ (AYTGU): ALÇAK AŞ İYER. ≡ Alçak gönüllü aş yer. “Alçak gönüllü olan aç kalmaz.”
Görmegeydi, edenlidi, alçakdı,
Gızları cadılan gözleri bardı. (I. Nurıyew).
[Güzeldi, becerikli idi, alçak gönüllü idi,
Kızlarının büyüleyen gözleri vardı.]
--- EK BİLGİ: Türkiye ile Azerbaycan Türkçesindeki: ALÇAK (II) “erdemsiz, kılıksız, aşağılık” sözü ile: “sesteş”tir.
ALÇAKLIK (durum adı; kılık bilim) = Alçak gönüllülük, gönlü açıklık, tatlı dillilik. Sevecenlik, gönülcenlik, gönülceklik (hatırnazlık); Gülmececilik (şakacılık). “sesteş”
at. Alçagıñ gılıgı (gılık-häsiyeti), gadırlılık, değişgenlik, göwnaçıklık.
ALÇAKSIRAMAK (durum eyl.) “gibi olma eyl.” = “sıklıkla kullanılır” Alçak gönüllü olmamasına karşılık kendisini alçak gönüllü göstermek istemek, göstermeğe çalışmak. bkz. alçak bolan bolmak, alçak görüncek bolmak.
işl. Alçak bolan bolmak, alçak görüncek bolmak.
ALÇAK BOLAN BOLMAK (birl. durum eyl.) “gibi olma eyl.” = “seyrek kullanılır” Alçak gönüllü olmamasına karşılık kendisini alçak gönüllü göstermek istemek, göstermeğe çalışmak. bkz. alçaksıramak, alçak görüncek bolmak.
ALÇAK GÖRÜNCEK BOLMAK (birl. durum eyl.) “gibi olma eyl.” = “seyrek kullanılır” Alçak gönüllü olmamasına karşılık kendisini alçak gönüllü göstermek istemek, göstermeğe çalışmak. bkz. alçaksıramak, alçak bolan bolmak.
--- EK BİLGİ: “Alçak” sözü Türkiye Türkçesinde unutulmamış olsa idi, bu “gibi olma eylemi” Türkiye Yöre Ağızları’nda: “ALÇAKSINMAK” biçiminde olabilirdi?!
İldeniz Turan
