Lumpen Proleterya ve Lumpen Sözcüklerinin Gerçek Anlamlarını Biliyor muydunuz?

Suat Özer

LUMPEN VE PROLETERYA NE DEMEKTİR?

Öncelikle söyleyelim lümpen diye bir sözcük yoktur, doğrusu "lumpen"dir ve Almancadan dilimize geçmiştir. TDK bunun Türkçe karşılığını bulmak yerine  "lümpen" biçiminde yazarak sözde Türkçeleştirmiştir! Bu sözcüğü lünpen biçiminde söyeyenler/yazanlar da bulunmaktadır. TDK'nin lumpen ve proleterya ile ilgili tanımları şöyledir:

1) Proleter Ne Demektir?
Proleter: Emekçi.

2) Proletarya Ne Demektir?
Proleterya: Emekçi sınıfı.

3) Lumpen ne demektir?
Lümpen:

• a. sıfat, Sınıfsız.
• b. isim, Ayaktakımı.

Oysa bu sözcüklerin gerçek kök anlamları bambaşka... Gelin şimdi bu sözcüklerin köken bilimsel açıklamalarına bakalım.

Proleter Sözcüğünün Köken Açıklaması

• Fransızca prolétaire:

"Toplumun mülk ve sanat sahibi olmayan en aşağı tabakasına mensup kişi" sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. (İlk kullanımı: 1760 J. J. Rousseau, Fr. yazar.)

Fransızca sözcük Latince proletarius "«yavrulayıcı», Roma'da toplumun en alt sınıfına mensup kişi" sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Latince prolescere, prolet- "yavrulamak, (hayvan gibi) çoğalmak" fiilinden +ari° ekiyle türetilmiştir. (1)

Almanca Lumpen Sözcüğünün Kökeni Nedir? (2)

Bedeutung-Açıklaması:

• 1) altes, verschmutztes [abgerissenes] Stück Stoff; Lappen, Stofffetzen. Eski, kirli (yırtık) parça kumaş; Bez, kumaş parçası, paçavra.

(Dipçe: Sevan Nişanyan sözcüğün bu gerçek anlamını atlayarak lumpe (ur, yumru) sözcüğünden geldiğini savunarak yanlış yapmıştır.)

BEISPIEL-ÖRNEK

aus [alten] Lumpen hergestelltes Kleid. [Eski] bezlerden yapılmış giysi. 

• 2) Putz-, Scheuerlappen. Temizlik bezi, ovma bezi.

Gebrauchlandschaftlich
Beispiel-Yaygın Kullanıma Örnek:

• - den Boden mit einem Lumpen aufwischen. (Yeri bir bezle silmek, ıslak almak.)
• abgetragene, zerschlissene [und verschmutzte] Kleidung, Kullanılmış, paramparça [ve kirli] giyisi (elbise, giyim).

Gebrauchveraltend - Tarihi Kullanımlar

BEISPIEL-ÖRNEK

• abwertend (aşağılayıcı)
• - in Lumpen herumlaufen. Paçavra içinde dolaşmak.

Lump sözcüğü aslında Lumpen sözcüğünün kısaltması olup Nişanyan'ın savunduğu gibi "Almanca Lumpe: 'ur, yumru, hımbıl kimse' tanımıyla ilişkisi yoktur. 

Der Lump Sözcüğünün Köken Açıklaması Şöyledir:

• - Der Lump: Person, die als charakterlich minderwertig, gesinnungslos, betrügerisch, gewissenlos handelnd angesehen wird. (oft als Schimpfwort)

Benlik olarak düşük, akılsız, saygısız, hileli ve vicdansız olarak görülen kişi.
(Genellikle aşağılama ve sövgü anlamı taşıyan bir sözcüktür.) 

BEISPIEL-ÖRNEK

• ein elender Lump. Sefil bir alçak. 
• du feiger Lump! Korkak alçak

Herkunft-Köken Açıklaması:

• gekürzt aus spätmittel, hochdeutsch lumpe, Lumpen, eigentlich = Mensch in zerlumpter Kleidung.

Eski Almancadan kısaltılmıştır. 
Paçavra, paçavralar, (aslında)  paramparça giyinmiş kişi.

SÖZCÜKTE ANLAM KAYMASI

Bir sözcük zaman içinde anlam değişmesine, anlam daralmasına, anlam genişlemesine uğrayabilir. Bunlardan birisi de işte bu  Almanca "lumpen" sözcüğüdür.

Lumpen sözcüğü Karl Marx tarafından kullanıldıktan sonra dünyaca ünlenmiş siyasal bir terim olmuştur. (3)

Almanca Lumpenproletariat sözcüğü "Proletaryanın alt sınıfı, işe yaramaz berduşlar" anlamında kullanılmıştır.

Lumpen sınıf denilen insanlar; üretimleri mirasyedi mantığıyla tüketen, tavrı ya da duruşu olmayan, tüketim alışkanlıkları tarafından esir alınan bir sınıftır. (3)

Lumpenproletariat sözcüğü siyasal metinlerde o değin çok kullanıldı ki zamanla işçi sınıfı, eğitimsiz emekçi sınıflar için de  kullanılır olmuştur. TDK bile yukarıda açıkladığımız gibi Proleterya: Emekçi sınıfı, Lumpen: Sınıfsız, ayaktakımı tanımlarını kullanmaktadır.

Günümüzdeki diğer yan anlamlar ise şöyledir:

• 1. Değer bilmeyen, boşa emek ve zaman harcayan, har vurup harman savuran kişi.
• 2. Kötü giyinen, kıro, cahil, bilgisiz.
• 3. Alt tabakaya ait, gelir düzeyi düşük insanlar.
• 4. Vurguncu, çıkarcı, üçkağıtçı.

gibi birçok değişik anlamda kullanılmaktadır.

İşin özeti...

Bilen, bilmeyen herkes sırf bilgili-havalı görünmek için yabancı dillerden aldıkları sözcükleri her yazının içine, her lafın arasına sokuşturunca kavram kargaşası alabildiğine büyümüştür. Bu aşamadan sonra doğruyu anlatmak, yanlışı düzeltmek neredeyse olanaksızdır.

Özellikle1970'li yıllarda başlayan bu yaygın kullanım, TDK tarafından da düzeltilemeyince sorun giderek karışık bir hal almış ve günümüze dek bu karmaşa sürmüştür. Oysa TDK bu sözcük için hemen doğru bir Türkçe karşılık türetseydi sorun kendiliğinden çözülecekti. Yapamadılar...

TDK'ye Atatürk tarafından verilen görev; Türkçenin köklerini araştırmak olduğu kadar, Türkçenin geleceğini de kurtarmak idi... Başaramadılar.

TDK'nin yeni Başkanı Sayın Gürer Gülsevin'in son derece olumlu bulduğum çalışmalarını daha da artırarak Türkçeleştirmeye daha çok ağırlık vereceğini umuyorum. Yabancı bir sözcük dilimize yerleşmeden, anında çözüm bulmalıyız ki sonradan büyük sorunlarla uğraşmak zorunda kalmayalım.

Dilimiz batıdan, doğudan gelen binlerce sözcüğün kuşatması altında yaşam savaşı veriyor.
Başka Türkiye olmadığı gibi, başka Türkçe de yok...

Türkçemizin sonsuza dek yaşaması umuduyla...

Saygılarımla.

Suat Özer

Dipçeler

1. Nişanyan, https://www.nisanyansozluk.com

2. (Deutsch 'Etymologie' Duden, https://www.duden.de/) 

3. Lumpen (Almanca: Lumpenproletariat, "proletarya yığını"; "pejmürde proletarya")

a . Marksçılık akımına göre toplumsal sınıf bilinci olmayan.

b . İçinde bulunduğu toplumun kültürüne yabancı düşen, sözde bilgili tutum ve davranışlarıyla itici olan; mensup olduğu sınıfın insanlarından kendini üstün göstermeye çalışan, bu yolda itici tavır ve tutum sergileyen, büyük bölümü işçi sınıfından oluşmuş insanlar.

c. Marx'a göre, lumpen proletaryanın devrime katılmak için özel bir nedeni bulunmuyordu, ve hatta, var olan sınıf yapısının korunması çıkarlarına daha uygundu, çünkü lumpen proletarya hayatı sürdürebilmek için genellikle burjuva ve soylu sınıfa (aristokrasiye) bağımlıydı. Lümpen sınıf, tüketim alışkanlıklarının esir aldığı; tüketme dışında, başkasının üretimini mirasyedi misâli tüketen; mevcûdiyetlerinin hiçbir anlamı olmayan, irâdelerinin üzerine yatarak münzevileşmeyi tercih eden; hiçbir duruşu, tavrı, projesi olmayan insanlardan oluşmaktaydı.
Marks daha sonra bu terimi eserlerinde yorumlamıştır. Marks'ın Louis Bonaparte'ın 18. Brumaire'i (1852) adlı eserinde verdiği Bütün sınıflar tarafından istenmeyenler tanımına dolandırıcılar, itimat hilebazları, genelev sahipleri, çaput ve kemik tüccarları, laternacılar, dilenciler ve toplumun diğer kimsesizleri de dahildir. Buna göre Marx lumpen proletaryayı devrim karşıtı bir güç olarak görüyordu.