Türk Şiveleri ve Ağızları-Açıklamalar ve Örnekler
Türk Şiveleri ve Ağızları, Türk lehçeleri, ağız nedir, şive nedir? Türkçenin başlıca şiveleri
Türk Şiveleri ve Ağızları-Açıklamalar ve Örnekler
Türk Şiveleri ve Ağızları-Açıklamalar ve Örnekler, Türk Şiveleri ve Ağızları
Türk Dilinin Ağızları (Şiveleri) (Boy adları ile):
Sibirya ve Altay alanı:
1. Karagas
2. Soyan
3. İrtiş ve Tobol
4. Altay
5. Telengit
6. Teleüt
7. Tuba
8. Kumandı
9. Lebed
10. Sagay
11. Beltir
12. Kaç
13. Koybal
14. Kızıl
15. Şor
16. Kamasin
17. Çalım ve Çat
Doğu Türkistan alanı
18. Uygur
19. Sarı Uygur
20. Tarançi
Batı Türkistan alanı
21. Karakalpak
22. Özbek
23. Kırgız
24. Kazak
25. Türkmen
Kafkasya ve İran alanı
26. Nogay
27. Kundur
28. Karaçay
29. Balkar (Malkar)
30. Kumuk
31. Azerbaycanlı
32. Kaşkay
33. Afşar
34. Kacar
35. Şahseven
36. Karadağlı
37. Karapapak
38. Hamse
39. Halaç
40. Kengerlu
41. Horasani
42. Karayi
43. Karaçorlu
Kuzey alanı (Urallardan Balkanlara kadar)
44. Kazan, Tatar
45. Atrahan
46. Başkırt
47. Kırım
48. Karayim
49. Gagavuz
50. Türkiye, Oğuz
Ana dili nedir?
İnsanın doğup büyüdüğü aile ve soyca bağlı bulunduğu toplum çevresinden öğrendiği, bilinç altına inen ve kişilerle toplum arasındaki ilişkilerde en güçlü bağı oluşturan dil.
Çocuğun ailesinden ve içinde yaşadığı topluluktan edindiği dil. (TDK)
Lehçe nedir?
Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt. (TDK)
Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar. Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. Bazı dilciler, büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler. Çuvaşça ve Yakutça, Türkçenin lehçeleridir. Yakutlar, Sibirya'nın kuzeyinde otururlar, Şamanist ve Ortodoksturlar. Çuvaşlar ise Volga'nın iki kolunun kesiştiği bölgededirler ve Ortodoks dinindedirler.
Şive nedir?
Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir. İstanbul'da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir. Ayrılık yazı diline girmiştir. Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.
Aşağıdaki tabloda Türk dillerinde cümle yapısını görebilirsiniz:
| Diller | Cümle yapısı |
|---|---|
| Türkiye Türkçesi | Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor. |
| Gagavuzca | Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr. |
| Azerice | Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır. |
| Türkmence | Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar. |
| Özbekçe | Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi. |
| Uygurca | Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu. |
| Kazakça | Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı. |
| Kırgızca | Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat. |
| Tatarca | Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza. |
Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz.
| Diller | Cümle yapısı |
|---|---|
| Türkiye Türkçesi | Yeni Yılınız Kutlu Olsun. |
| Gagavuzca | Yeni yılınızı kutlerim. |
| Karaimce | Sizni yanhı yıl bıla kutleymın. |
| Azerice (Azerbaycan) | Yeni iliniz mübarek olsun. |
| Azerice (İran) | Teze iliniz mübarek. |
| Irak Türkçesi (Irak) | Y'engi iliwiz mübarak olsun. |
| Türkmence | Taze yylynyz gutly bolsun. |
| Özbekçe | Yangi yilingiz kutli bo'lsin. |
| Uygurca | Yengi yılıngızğa mübarek bolsun. |
| Kazakça | Janga jılıngız kuttı bolsın |
| Karaçayca | Cangngı cılığıznı alğışlayma. |
| Balkarca | Cangngı cılığıznı alğışlayma. |
| Nogayca | Yana yılınız men. |
| Karakalpakça | Canga cılıngız kuttı bolsın. |
| Kırgızca | Cangı cılıngız kuttu bolsun. |
| Tatarca | Sezne yanga yıl belen tebrik item. |
| Kırım Tatarcası | Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun. |
| Moldova-Romanya Tatarcası | Ceni cılınız kutlu bolsun. |
| Başkırtça | Hezze yangı yıl menen kotlayım. |
| Kumukça | Yangı yılıgız kutlu bolsun. |
| Hakasça | Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni. |
| Tuvaca | Caa çıl-bile bayır çedirip or men. |
| Hakasça | Naa çılnang alğıstapçam şirerni. |
| Altayca | Slerdi cangı cılla utkup turum. |
| Şorca | Naa çıl çakşı polzun. |
| Yakutça | Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin. |
| Çuvaşça | Sene sul yaçepe salamlatap. |
Ağız nedir?
Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili. Karadeniz ağzı, Konya ağzı gibi .
Anadolu ağızlarınden örnekler:
Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler:
Alnacında: Tam karşısında.
Anşırtmak: İma etmek.
Burma: Musluk.
Çilpi: Küçük, ateş tutuşturmakta kullanılan odun parçası.
Bağa: Guatr
Çiritmek: Üşümek, titremek.
Değin: Sincap
Genk: İşlenmemiş sert toprak.
Imgıraz: Hastalıklı, çökmüş (kişi)
Keşir: Havuç
Göcen: Tavşan yavrusu.
Göde: Zayıf, çelimsiz.
Doğu ve Günedoğu Anadolu Ağızlarından Örnekler
Böğürcük: Böbrek.
Cembek: Kalabalık aile.
Yanır: Yara.
Pisik: Kedi.
Mişmiş: Kayısı, zerdali.
Küncü: Susam.
Ariş: Asma.
Tağa: Pencere.
Tike: Parça (kuşbaşı et).
Kara yatılık: Tifo.
Öden: Mide.
Ölülük: Mezarlık.
Orta Anadolu Ağızlarından Örnekler
Bük: Ağaçlık yer.
Cilis: İyice, hepten.
Çıdırgı: Ateş tutuşturmakta kullanılan kuru dal parçaları.
Efenekli: Aşırı titiz.
Çörtleğen: Binanın damından yağmur vb. suyunun akmasını sağlayan madeni oluk.
Enek: Meyve çekirdeği.
Gidişmek: Kaşınmak.
Ellik: Sahur.
Filke: Musluk.
Homukmak: Memnuniyetsizliğini yüz ifadeleriyle belli etmek.
Pürçüklü: Havuç.
Balak: Tavşan yavrusu.
Kuzey Anadolu Ağızlarından Örnekler
Güpül: Şişman.
Hasarı: Büyük su kamalı.
Kemçük: Eğri.
Orakayı: Temmuz.
Yal: Hayvan yiyeceği.
Teğin: Sincap.
Çağ: El yıkama yeri (lavabo), banyo yapma yeri (banyo).
Çerik: Tuzlanmış ve kurutulmuş et.
Eze: Teyze.
Çiğit: Meyve çekirdeği.
Kırtlamak: Isırmak.
Tokat ağzından örnekler:
badal=merdiven
heğri=aman sende
bakraç=küçük bakır tencere
çit=başörtüsü,yazma
düğü=bulgur
işkefe=kuru yufka
gadder=kadar
zere=zira
ağleşmek(eğleşmek)=durmak,duraklamak
vareş=varmak
dekmük=tekme
sorutmak= ayakta durmak= ayakta dikilmek
bıldır=geçen sene
heraf=serin
şordan ağrı=şu taraftan, şuradan
ecük=azıcık
seğirtmek=koşmak
çimmek=duş almak, yıkanmak
gücük ayı= kış ayı
arbul ayı= nisan ayı
ivez>üvez= sivrisinek
bayahtan= demin, az önce, şimdi
ellâğam=sanırım, anlaşılan, demek ki
TÜRK LEHÇELERİ KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
