Genizcil N (ñ) Sesi
Anadolu'da yerel konuşmalarda sıklıkla duyduğumuz, ancak yazı dilimizde yer almayan bir sestir. Göktürk abecesinde ayrı bir damgası vardı. Türkçenin önemli seslerinden biridir. Ancak yeni abece yapılırken İstanbul Türkçesi ele alındığı için ve İstanbul Türkçesinde bu ses yitmiş olduğu için abecede de yer almadı. Günümüzde Orta Asya Türk lehçelerinin çoğunda yazı dilinde de yer alır. Osmanlıcada "kaf-i nun" ile gösterilmekte idi.
Bu sesin en güzel örneğini Neşet Ertaş'ın "Gönül Dağı" türküsünde "göñül" derken duyabilirsiniz. Bu ses, bazı kaynaklarda "ng" diye gösterilir. Ancak iki ses değil, tek sestir. Gerçekte n ve g arası, genizden gelen bir n sesidir. Sesletim abecesinde ñ veya ŋ ile gösterilmektedir.
Ne işe yarar?
Kullanıldığı yerler oldukça kolaydır, nitekim yöresel konuşanlar (kentli olsalar bile) sanki içlerine doğmuş gibi gerçekten doğru yerlerde kullanırlar. Dört yerde kullanılır:
1. İyelik ve tamlama eki olarak,
2. Buyrum (emir) kipi olarak
3. İkinci kişi çekim eklerinde
4. Bazı sözcüklerin yapısında
1. İyelik ve tamlama eki
Adlara gelen tamlamalarda kullanılan +(ı)ñ eki ve iyelik eki, bu sesle okunur. Örnekler:
Seniñ adıñ ne?
Atatürk’üñ bir atı vardı
Mayısıñ 19'uncu günü Samsun’a çıktım.
Dipçe: Burada anlam ayrımı görevi de görür. Örneğin "Ağacını kestiler" yazdığımızda söz konusu ağacın "onun ağacı" mı yoksa "senin ağacın" mı olduğu anlaşılmaz. Burada genizcil n sesi anlam ayrımı sağlar. Şöyle ki:
(Onun) Ağacını kestiler.
(Senin) Ağacıñı kestiler.
biçiminde ayrılır. Çünkü "onun ağacı" sözüne gelen "n" eki adıl n'si denen ektir. "senin ağacın" dersek, buradaki -n eki iyelik eki olan n'dir. Dolayısıyla -ñ olmalıdır.
2. Buyrum kipi
Buyrum kipinin 2. çoğul kişi eki bu sesi içerir:
“Kendiñiz için değil, bağlı bulunduğuñuz ulus için elbirliği ile çalışıñız. Çalışmalarıñ en yükseği budur.”
3. İkinci kişi çekim ekleri
Her türlü ikinci kişinin tekil ya da çoğul çekim ekinde kullanılır:
Gidersiñ, gittiñ, gitmişsiñ, …
“Siz, almakta olduğuñuz terbiye ve irfan ile insanlık ve medeniyetiñ, vatan sevgisiniñ, fikir hürriyetiniñ eñ kıymetli timsali olacaksıñız.”
4. Bazı sözcüklerin yapısında
Bu aşağıda dizdiğim sözcükler Osmanlı yazı dilinde geçip birincil genizcil n içeren sözcüklerdir. Bu dizine Osmanlı yazı dilinde genizcil olup da gerçekte genizcil olmayan sözcükler alınmamıştır.
A: añmak, añlamak, añlaşmak, añdırmak, añırmak, alañ
B: biñ, beñzemek, biñbaşı, buñamak, beñiz, beñ (yüzdeki leke)
Ç: çeñe, çañ
D: deñiz, deñemek, doñmak, deñ, doñdurma, diñlenmek, diñlemek, diñmek, düñür, doñuz (domuz), deriñ
E: eñse, eñ (sıfat)
G: geñiş, geñiz, göñül
İ: iñlemek, iriñ, iñek
K: koñuşmak, kañlu (kağnı), karañlık
O: oñur, oñurga (omurga)
Ö: öñ, öñce, öñlemek, öñlük, öñcü, öñdin
P: pıñar
S: soñra, soñ, siñek, siñir, siñsi, siñmek, süñgü, sañsar
T: tañ, tañrı, tırñak
Y: yeñi, yalñız, yañlış, yañılmak, yalıñ, yañak, yañaşmak, yeñiçeri, yañ, yüñ, yeñmek, yañkı, yansımak
Dipçe: Türkçede "ben" ve "sen" sözcüklerinde n ses genizcil olmamasına karşın, "bana", "saña" ve "oña" sözlerinde genizcil n sesi yer alır. Bunda, eski Türkçedeki yönelme ekinin -A değil -gA olması nedendir.
