Zaman, Kip ve Görünüş
Geleneksel dil bilgisinin Türkçe öğrenimindeki önemli bir sorunu da zaman ve kip konusunda karşımıza çıkar. Geleneksel dil bilgisi anlayışı, örneğin –(İ)yor ve –(y)EcEk eklerini şimdiki ve gelecek zaman ekleri olarak değerlendirir ve (10)’daki tümceler, buna göre sırasıyla şimdiki ve gelecek zamanı yansıtır.
10.Örnek
a. Ayşe ders çalışıyor.
b. Ayşe ders çalışacak.
Öğretimde buraya kadar bir sorun yok gibidir. Sorun, öğrenciye geleneksel dil bilgisindeki bileşik zamanları anlatmaya başladığınızda çıkar. Geleneksel dil bilgisi bileşik zaman terimiyle iki ayrı zamanın birlikteliğini kasteder. Öğrenciler ders kitaplarında şöylesi tanımlar görürüler: “Fiillerin bileşik zamanları, ya iki zamandan ya da bir dilekle bir zamandan oluşur”. "İki zamandan oluşan bileşik zamanlar"a (11)’deki örnekleri verebiliriz:
11.Örnek
a. Ayşe ders çalışıyordu.
b. Ayşe ders çalışacaktı.
–(y)EcEk eki gelecek zamanı, -(İ)yor eki şimdiki zamanı gösteriyorsa, (11)'deki tümcelerin nasıl olup da geçmiş zamanı aktarabildiği öğrenciler için önemli bir sorun durumuna gelebilir. Aslında, geleneksel dil bilgisi anlayışının bildirme ve isteme kipleri ayrımında zaman ve kip kavramları çok karmaşık ve tutarsız olarak sunulmuştur. Burada ayrıntılarına girmeden, sadece bildirme kipinin belirli bir zaman kavramı taşıdığı, isteme kiplerinin ise bir zaman kavramı taşımadığı yönündeki tutarsız açıklamalar vurgulanabilir. Ama geleneksel dil bilgisinin asıl unuttuğu bir kavram vardır ki, bu da ikinci dil olarak Türkçe öğretiminde yokluğu ilk bakışta hissedilebilecek bir kavramdır. Bu kavram, yukarıdaki tümceleri açıklamamız için gereken görünüş kavramıdır. (10)'daki örneklerde geçmişdışı zamanı yansıtan bir -Ø biçimbirim, (11)'deki örneklerde de geçmişi yansıtan –(y)Dİ zaman ekinin olduğu öğrencilere çok daha anlamlı gelmektedir. Buradaki -(y)EcEk ve -(İ)yor eklerinin de görünüş kavramı içinde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Görünüş kavramının yanı sıra kip ile ilgili de sorunlar yaşanmaktadır. Örneğin, görünmeyen geçmiş zaman ya da belirsiz geçmiş zaman olarak adlandırılan –mİş kipini geçmiş zaman olarak öğrenen öğrenciler çoğu zaman (12)’deki tümcelerin de sadece geçmiş zamanı yansıttığını sanmaktadırlar:
12.Örnek
a. Ali ders çalışacakmış.
b. Ali ders çalışıyormuş.
İsteme kipleri içinde ele alınan dilek-şart kipi için de benzer bir kargaşa yaşanmaktadır. (13)’teki tümcelerdeki –sE ekleri geleneksel dil bilgisinde özdeş görünür:
13.Örnek
a. Ayşe ders çalışırsa sınıfını geçer.
b. Ayşe ders çalışsa!
Bir koşul ulacı olan –sE ile dilek kipi olan –sE eki aslında aynı tarihsel köke bağlı olsalar da bu ekler tümüyle farklı yapısal özellik gösterdiklerinden bu eklerin hem dil bilgisi betimlemesinde hem de öğretimde ayrılması gerekmektedir. Öğrencilere (14)’teki yapı öğrettildiğinde ve bu yapıdaki içtümcenin belirteç içtümcesi olduğu söylendiğinde, öğrenciler tarafından bu tümcenin, (13a)'daki tümceden ne farkı olduğunu sorulacaktır:
14.Örnek
Ayşe ders çalıştığı takdirde sınıfını geçer.
