15. YÜZYILDA KLASİK TÜRK (DİVAN) EDEBİYATINDA NESİR

Paşa, 15. yüzyılın sonraki dönemlerde de dikkat çekmiş ve nesir yazarlarını etkilemiş ismidir. Dinî, tasavvufî içerikli bir eser olan Tazarrunâme’si, süslü ve sanatlı nesrin en güzel örneği sayılmaktadır. Ayrıca Ferîdü’d-dîn Attâr’ın Tezkiretü’l-evliyâ adlı eserini mensur olarak tercüme eden Paşa’nın dinî, tasavvufî, ahlakî konuları işlediği Maârifnâme (Maârif=Risâle-i Ahlak=Ahlaknâme) adlı mensur bir eseri daha vardır.

Ahmed ile Kaygusuz Abdal ise sade nesrin 15. yüzyıldaki temsilcilerindendir. Aslı Arapça bir nasihatnâme olan Kâbusnâme, Ahmed’in; Budalanâme, Kitâb-ı Miklâde ve Vücûdnâme de Kaygusuz Abdal’ın sade nesir örneği sayılabilecek eserlerindendir.

Hüseyin bin Ali’nin Tarîkü’l-edeb adlı mensur eseri, anne bana hakkı, eğitim-öğretmen, değişik hünerler, hocalara karşı saygı gibi farklı konularda yazılmış bir âdâb-ı muâşeret kitabı olarak dikkat çekmektedir.

Türkçeye çevrilmiş ilk Kurân tefsiri olarak bilinen Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leys Semerkandî (Ahmed-i Dâ‘î), Miftâhu’l-cenne (Ahmed-i Dâ‘î), aslı Arapça olup rüyâ tabirlerinden oluşan Tercüme-i Ta‘bîrnâme (Ahmed-i Dâ‘î), Âyete’l-kürsî’nin tefsiri ile Esmâ-i Hüsnâ’nın açıklamasından oluşan Sirâcü’l-kulûb (Ahmed-i Dâ‘î), Vesîletü’l-Mülûk li Ehli Sülûk (Ahmed-i Dâ‘î), her birinde farklı bir cevherin ele alındığı 32 bölümden oluşan Tuhfe-i Murâdî (Bedr-i Dilşâd), aslı Arapça bir yemek tarifleri kitabı olan Kitâbu’t-tabîh (Şirvanlı Mahmûd), Envârü’l-‘Âşıkîn (Ahmed-i Bîcan), Attâr’dan aktarılan Tercüme-i Tezkiretü’l-evliyâ 15.yüzyılda Türkçeye çevrilmiş mensur eserlerdendir.

önceki asırlardan itibaren halk arasında yaygın olan Dede Korkut Hikâyelerinin bu yüzyılda yazıya geçirildiği tahmin edilmektedir. Bunlar, Türk nesir tarihi açısından önemli hikâyelerdir. Battalnâme, Dânişmendnâme gibi menkıbevî mensur eserler yanında Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi, Velâyetnâme-i Otman Baba (Küçük Abdal), Eşrefoğlu Menâkıbnâmesi, Menâkıb-ı Mahmûd Paşa, Şeyh Abdullah-ı İlâhî Menâkıbı (Firdevsî-i Rûmî) gibi mensûr menakıbnâme örnekleri de 15. yüzyılın mensur eserleri arasındadır.

(Ahmed-i Dâ‘î), Menâhicü’l-inşâ (Yahyâ bin Mehmed el-Kâtib), Gülşen-i İnşâ (Şeyh Mahmûd bin Edhem), Gül-i Sad-berg (Mesîhî) de 15. yüzyılın inşâ türünün örneklerinden sayılabilecek diğer mensur eserleri arasında yer almaktadır.

dışında 15. yüzyılda yazılmış mensur hikâyeler ve bu hikâyelerin bulunduğu mecmûalar da vardır. Ayrıca Yahşî Fakîh’in ilk Osmanlı tarihi, Âşık Paşazâde’nin Tevârîh-i Âl-i Osmân, Oruc Bey Tarihi, Neşrî Tarihi (=Cihânnümâ=Tevârîh-i Âl-i Osmân), Tursun Bey Tarihi (Târîh-i Ebu’l-feth), Kıvâmî’nin Fetihnâme-i Sultan Mehmed, Yazıcıoğlu Ali’nin Selçuknâme’si (=Tevârîh-i Âl-i Selçuk), Şirvanlı Mahmûd’un Târîh-i İbn-i Kesîr Tercümesi gibi mensur tarihlerin bulunduğu da unutulmamalıdır.

El Ferec Ba‘de’ş-şidde (Molla Lütfî), Osmanlı şeceresi hakkında destanî bilgiler veren Câm-ı Cem Âyîn (Hasan Bayâtî), Âdâbu’t-tâlibîn (Cemâl-i Halvetî), Dânişmendnâme (Ârif Ali), Süleymannâme (Firdevsî-i Rûmî), Da‘vetnâme (Firdevsî-i Rûmî), Satrançnâme (Firdevsî-i Rûmî), Hayât u Memât (Firdevsî-i Rûmî) ve Bâhnâme (Mûsâ bin Mes‘ûd) de dönemin mensur eserlerindendir.