Sıfat nedir? Varlığın niteliğini ve niceliğini gösteren sıfatlar

Sıfat nedir?

Bildiğimiz hiçbir varlık veya olay yoktur ki yalnız bir özelliği olsun; her varlık ve olayın birden çok özelliği vardır. Ad ve kavramları niteleme, belirtme, yer gösterme, sayı gösterme, sorma gibi çeşitli yönlerden niteleyen, belirleyip özelleyen söz, söz öbeği veya cümle, sıfattır. Sözlük birimlerinin söz diziminde niteleyici olarak kullanımı, onların sıfat kullanımıdır. 

Ad kullanımında olduğu gibi, sözler kadar, söz öbekleri ve cümleler de sıfat olarak kullanılabilirler. Dil birimlerinin tek başlarına var olamayan bilgilerimize ad olarak kullanılmaları demek olan sıfatlar, özellik adlarıdır.

Adın, yani varlığın var oluşu ile sıfatın, yani özelliğin var oluşu, farklıdır. Varlık kendi var oluşuyla gerçekleşebilirken, özellik, ancak varlıkla gerçekleşebilir. Varlık elle tutulur somut bir bilgi; özellik ise, varlıkla var olabilen saymaca ve soyut bir bilgidir.

Varlığın var oluşu, adı ile gerçekleştirilebilirken, özelliğin var oluşu yalnızca sıfat ile gerçekleştirilemez; çünkü sıfatın işaret ettiği özelliğe sahip bir varlığa ihtiyaç vardır. Bu yüzden, sıfat olma ya da özellik adı olma, ancak ve en az bir varlığın var oluşuyla ilgilidir. 

Ad olma, dil biriminin tek başına gerçekleştirebildiği bir bilgiye işaret ederken; sıfat olma, tek başına gerçekleşememekte, ancak bir adın, bir varlığın var oluşuyla mümkün olabilmektedir. Bu yüzden, ad, tek başına var olabilirken; sıfatlık, ancak bir varlığın nitelendiği yapılarda gerçekleşebilir.

Bir özellik adının gerçekleşebilmesi için, her şeyden önce, o özelliğe sahip bir varlığa gerek vardır. Bütün özellik adları, sıfat olmaya en uygun sözlerdir. Sözlükte ancak bir özellik adı olan sözler, böylece, söz diziminde sıfat olurlar. Niteleyici ve açıklayıcı, yani sıfat ve zarf olmaya en uygun sözlerse, renkler, nitelik, nicelik, sayı, zaman, durum gibi tek başlarına var olamayan bilgilerin adlarıdır. Bu adlar da, dediğimiz gibi, ancak söz diziminde sıfat veya zarf görevi üstlenebilirler.

a. Sözlükte sıfat: Sözlerin dil bilgisel tasnifinde, adların niteliklerini belirten sözlere gönderme yapmak için kullanılan bir terimdir. Varlıkların taşıdıkları her türden özellik adlarıdır. bk. ad.

b. Söz diziminde sıfat: Varlık ve eylem adları, varlık ve eylemleri tanımlamazlar, onlara yalnızca işaret ederler. Varlıkların özelliklerine ad olan her türlü söz, söz öbeği veya cümle (ad-eylem), sıfat olarak kullanılabilir. Sıfat, nitelik adıdır. Varlığın var oluş sıfatı olarak kullanabildiğimiz bütün birimler, sıfat; varlığın eylem sıfatları da ad-eylemlerdir. bk. nitelendirme öbekleri. 

Dil kullanımında  varlığı özel, aydın ve belirgin hale getirmek için, bütün dünya dillerinde iki yol vardır:

1. İlişkilendirme öbeği: Varlığı bir başka varlık veya kişi ile ilişkili kılmak; 
2. Nitelendirme öbeği: Varlığı var oluş özelliği (sıfat) veya gerçekleştirdiği eylem (ad-eylem) ile belirgin kılmak. 

İşte sıfatlar ve ad-eylemler, nitelendirme öbekleri yoluyla varlıkları niteleyen yapılardır. Ayrıca ad durum eki veya çekim edatı almış bütün durum öbekleri veya kısaltma öbeklerinde de, bu ilk ögeler sıfatlaşırlar. Bütün nitelemeler, açıklamalar ve tanımlar, ya bir niteleme yada bir ilişkilendirmedir. 

Nitelendirme Sıfatı Nedir?

Nitelendirme de iki türlüdür, bir varlığın nitelikleri başlıca iki kaynaklıdır: anadan doğma, var olma nitelikleri (sıfat) ve sonradan olma, eylem nitelikleri (cümle).

Sıfat, nitelik adıdır. Varlığın var oluş sıfatı olarak kullanabildiğimiz bütün birimler, sıfattır. Varlık hareket halindedir ve bu hareketiyle yeni özellikler, yeni sıfatlar edinir ki bunlara, varlığın sonradan olma sıfatları diyoruz.

- doğru imlâ, ağır yük, uzun yol, ince iş, güzel fikir, hünerli kişi, doru at, kızıl elma, bin bir dert, tek yol, o zaman, bu durum; hangi iş vb. gibi varlığın var oluş sıfatları yanında, kırılmış ağaç, gelecek gün, batan güneş vb. gibi varlığın sonradan kazandığı sonradan oluş sıfatları da söz konusudur. 

Varlığın anadan doğma özelliklerle nitelenmesi, dillerin ufak tefek yapı farkı dışında ve sıfatların yalın çekimiyle yapılırken, varlığın sonradan olma özelliklerle nitelendirilmesi konusunda, uzun sözlü geçmişi olan analitik diller ile yeni doğan sentetik diller arasında büyük fark vardır. Sentetik diller, bu noktada bağlama zamirleriyle yeni bir cümle kurarlarken, analitik diller cümleye tek bir söz muamelesi yapabilmektedirler. 

Prof. Dr. Günay Karaağaç