SES BİLGİSİ KISA ÖZET: ÜNSÜZ BENZEŞMESİ, ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ, ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
Bu yazımızda; ÜNSÜZ BENZEŞMESİ, ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ, SES OLAYLARI, ÜNSÜZ YUMUŞAMASI, ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ, Ünsüzlerin Sınıflandırılması konuları ele alınacaktır.
SES BİLGİSİ KISA ÖZET: ÜNSÜZ BENZEŞMESİ, ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ, ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
Bu yazımızda ses bilgisiyle ilgili kısa bir özet okuyacaksınız. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ, ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ, SES OLAYLARI, ÜNSÜZ YUMUŞAMASI, ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ ve ÜNSÜZLERİN SINIFLANDIRILMASI konuları ele alınacaktır.
Yararlı olması dileğiyle...
ÜNSÜZLER (SESSİZLER)
Eda Başaran/TDE Öğretmeni
✒ Türkçede yirmi bir ünsüz vardır. Ünsüzler tek başlarına okunamazlar. Bu nedenle yanlarına “e” ünlüsü getirilir. be, ce, de, fe...
# Ünsüzler şunlardır:
b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z
Ünsüzlerin Sınıflandırılması
Ünsüzlerin Sınıflandırılması şöyledir:
- I. Sert ünsüzler: f, s, t, k, ç, ş, h, p
- II. Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
1. ÜNSÜZ YUMUŞAMASI (ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ)
✒ “p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde bu sessizler yumuşar “b, c, d, g, ğ” olur.
✓ denk - im > deng-im çelenk - i > çeleng - i
çorap - ı > çorab-ı ağaç - ı > ağac - ı
kavak - ı > kavağ-ı söğüt - ü > söğüd - ü
✒ Tek heceli bazı sözcüklerin sonundaki sert ünsüzler yumuşamaz.
✓ iç - i üç - e ip - i küp - ü çit - in at - a ok - u bak - ın -...
✒ Özel adların sonundaki sert ünsüzler, özel adın özgünlüğünü korumak amacıyla yazımda gösterilmez ama söyleyişte yumuşatılır.
✓ Zonguldak’a Karabük’ün Mehmet’i Sinop’a Aytaç’ı...
✒ Yabancı sözcüklerin bazıları bu kurala uymaz.
✓ millet - i hukuk - u devlet - i şiddet - i evrak - ı aşk - ım sepet - i...
***
2. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞMESİ)
✒ Sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten sözcüklere “c, d, g” yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek getirildiğinde ekin başındaki ünsüzler (c, d, g) sertleşir, “ç, t, k” olur. Bu ses olayına ünsüz benzeşmesi denir.
✓ bit - di > bit - ti şaş-gın > şaş-kın kebap - cı > kebap-çı
biç - gi > biç - ki sokak - da > sokak - ta kes-gin > keskin
inat-cı > inatçı et-gi > etki koş-dur > koştur-
Türk-ce > Türkçe etraf-da > etrafta as-gı > askı
✒ Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaz.
✓ akbaba, altgeçit, üstgeçit, akciğer, Akdeniz...
# ÖNEMLİ UYARI
"p, ç, t, k" ünsüzlerinden birisiyle bitip ünlüyle
başlayan bir ek almasına rağmen yumuşamaya
uğramayan sözcüklerde "ünsüz yumuşamasına
aykırılık" vardır.
- bit-en > biten
- saat-i > saati
Ünsüz benzeşmesi kuralına uymamak yazım yanlışına sebep olur.
# Oraya ulaşdığımızda orada kimse yokdu.
Ses Olayları Örnek Soru Çözümü
B) Toprak, bugünlerde yağmuru kana kana içiyor.
C) O dönemin özgün sanatçılarından biriymiş.
D) Eski, kimi zaman yeniden daha değerlidir.
E) Yeterince çalışsa bu duruma düşmezdi.
