Türk Lehçe Grupları İçin Kullanılan Adlar, Türk Lehçelerinin Ses Özelliklerine Göre Tasnifi
Türk Lehçe Grupları İçin Kullanılan Adlar, Türk Lehçelerinin Tasnifine Esas Olan Ses Özellikleri, Türk Lehçelerinin Ses Özelliklerine Göre Tasnifi
Türk Lehçe Grupları İçin Kullanılan Adlar, Türk Lehçelerinin Ses Özelliklerine Göre Tasnifi
Türk Lehçe Grupları İçin Kullanılan Adlar, Türk Lehçelerinin Tasnifine Esas Olan Ses Özellikleri, Türk Lehçelerinin Ses Özelliklerine Göre Tasnifi, Türk Lehçelerinin Yönlere Göre Tasnifi
Türk lehçe gruplarını adlandırmak için çok değişik tabirler kullanılmıştır. Bunları gruplar hâlinde şöyle özetleyebiliriz:
Coğrafi Yönlere Göre: Kuzey, Güney, Doğu, Batı, Kuzeydoğu, Kuzeybatı, Güneydoğu, Güneybatı, Orta, Merkez.
Coğrafi Adlara Göre: Abakan, Altay, Orta Asya, Sibirya, Batı Sibirya, Orta Sibirya, Türkistan, Volga, VolgaUral.
Boy Adlarına Göre: Bulgar, Çağatay, Çuvaş, Hakas, Kıpçak, KıpçakTürkmen, Tatar, Asıl Tatar, Güney Tatarları, MoğolTatar, Saf Tatar, Kuzey Tatarları, TürkTatar, Türk, Asıl Türkler, Karışık Türkler. Türkçe konuşan fakat Türk asıllı olmayan kavimler, Türkmen, KıpçakTürkmen, Uygur, Uz, Yakut.
Dil Özelliklerine Göre: dgrubu, rgrubu, sgrubu, ygrubu, olgrubu, tav grubu, taġlı grubu, taġlık grubu, Karışık, Orta, Türkî, tûlu grubu, tôlu grubu, tawlı grubu.
Tabirlerin Karışık Kullanılmasına Göre: Güneybatı (Türk), Güney Tatarları (Türkçe), Kuzey Tatarları (Asıl Tatarlar), Orta (TürkmenKıpçak) Çağatay, Doğu (Türkistan), TatarKuzey (Kıpçak) Türk, Batı, Hakas (Abakan), rGrubu (Bulgar), dGrubu (UygurKuzeydoğu), olGrubu (TürkmenGüneybatı), tavGrubu (KıpçakKuzeybatı), taġlıkGrubu (ÇağatayGüneydoğu), dağlıGrubu (KıpçakTürkmenOrta).
Türk Lehçelerinin Yönlere Göre Tasnifi
Türk lehçeleri yönlere göre şöyle tasnif edilmektedir:
Güneybatı Grubu: Anadolu ve civarındaki, KaThasya, Azerbaycan, Türkmenistan ve Güney Kırım’da konuşulan lehçeler.
Kuzeybatı Grubu: İdil havzası, Sibirya, Kuzey KaThasya, Kuzey Kırım, Batı Türkistan, Doğu Türkistan’ın bir kısmı, Altayların bir kısmı ve Afganistan’daki bazı ağızlar.
Güneydoğu Grubu: Doğu ve Batı Türkistan’ın bir kısmında konuşulan lehçeler.
Orta Grup: Hive ve çevresinin bir bölümü.
Kuzeydoğu Grubu: Altayların bir bölümü.
Türk Lehçelerinin Tasnifine Esas Olan Ses Özellikleri
Bugüne kadar yapılan lehçe tasniflerinde, tasniflere esas alınan belli başlı ses özellikleri şunlardır:
Aslî veya gelişme yolu (mesela d>z) ile meydana gelen z sesinin korunması veya r sesine dönüşmesi.
t ve d sesleri ile d sesinin z veya y şeklinde gelişmesi.
Tek heceli sözlerin sonundaki g/ġ sesinin korunması veya v (u) olması.
Birden fazla heceli sözlerin sonundaki g/ġ sesinin korunması veya sedasızlaşarak k/k olması yahut düşmesi.
Çekim eklerinin başındaki g/ġsesinin korunması veya düşürülmesi.
Kelime başındaki y/sseslerinin durumu.
olve, bolsöz farkı da zaman zaman kullanılmakla birlikte bu fiil, tasnifin esasına ait olmayıp daha çok, bir tek lehçe grubunu karakterize eder.
GAn sıfatfiili de başındaki g/ġsesi dolayısıyla tasniflerde kullanılmıştır.
Türk Lehçelerinin Ses Özelliklerine Göre Tasnifi
Bu özelliklere göre Türk lehçe grupları ve ses özellikleri şöyle sıralanabilir:
Uzak Lehçe Grupları
r Grubu (rz, lş, sy) (Çuvaş).
t Grubu (td, sy) (Yakut).
Yakın Lehçe Grupları
d Grubu (adak , tai, tailıi, kalian (Sayan)
z Grubu (azak, tai, tailıi, kalian (Abakan)
tav Grubu (ayak, tav, tavlı, kalian (Kuzey)
tailı Grubu (adak, tai, tailı, kalian (Tom)
tailıi Grubu (ayak, tai, tailıi, kalian (Doğu)
dağlı Grubu (ayak, dağ, dağlı, kalan (Güney)
TÜRK LEHÇELERİ KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
