AÇIKLAYICI TÜMLEÇLER: Açıklayıcı dolaylı tümleç, Açıklayıcı nesne, Açıklayıcı özne

AÇIKLAYICI TÜMLEÇ TÜRLERİ

Prof. Dr. Günay Karaağaç 

Açıklayıcı dolaylı tümleç (appositive indirect object)

Bir söz söylendikten sonra, o sözle ilgili akla gelen yeni bilgiyi açıklayan yardımcı söz dizimi birimi, açıklayıcı olarak bilinir. 


Türkçe söz öbeklerinin niteleyicileri olan sıfatlar da, cümlelerin niteleyicileri olan cümle ögeleri de niteledikleri asıl ögenin önünde yer alırlar. Bunun başka türlüsü mümkün değildir; bu yüzden, Türkçenin açıklayıcı dolaylı tümleci, kendisinin, temel cümleye bağlı olmayan bir ara cümle ile bir başka yüzey yapıda yinelenmesi biçiminde olur:

Her yaz içinde saatlerce vakit geçirdiğimiz, çiçeklerini ve ağaçlarını suladığımız bahçemizden, gönül meskenimizden bir türlü ayrılamadık.

Okumaktan bitip tükenmez zevk aldığı kitaplarına, varlığının hayat kaynaklarına yeniden kavuşmuştu. krş. açıklayıcı.


Açıklayıcı nesne (appositive object):

Bir söz söylendikten sonra, o sözle ilgili akla gelen yeni bilgiyi açıklayan yardımcı söz dizimi birimi, açıklayıcı olarak bilinir. 


Türkçe söz öbeklerinin niteleyicileri olan sıfatlar da, cümlelerin niteleyicileri olan cümle ögeleri de niteledikleri asıl ögenin önünde yer alırlar. Bunun başka türlüsü mümkün değildir; bu yüzden, Türkçenin açıklayıcı nesnesi, kendisinin, temel cümleye bağlı olmayan bir ara cümle ile bir başka yüzey yapıda yinelenmesi biçiminde olur:

Bu görevi, bu herkesin başarmak istediği kutsal işi ancak o başarabilirdi.

O kızı, o zengin kızı istiyorsun demek. krş. açıklayıcı. 


Açıklayıcı özne (appositive subject):

Bir söz söylendikten sonra, o sözle ilgili akla gelen yeni bilgiyi açıklayan yardımcı söz dizimi birimi, açıklayıcı olarak bilinir.


Türkçe söz öbeklerinin niteleyicileri olan sıfatlar da, cümlelerin niteleyicileri olan cümle ögeleri de niteledikleri asıl ögenin önünde yer alırlar. Bunun başka türlüsü mümkün değildir; bu yüzden, Türkçenin açıklayıcı öznesi, kendisinin, temel cümleye bağlı olmayan bir ara cümle ile bir başka yüzey yapıda yinelenmesi biçiminde olur:

Alpaslan, Türklere Anadolu’nun kapılarını açan başbuğ, Malazgirt zaferinden sonra Merv’e döndü.

Küçük kardeşim Uğur, o kumral saçlı, uzun boylu, yeşil gözlü genç adam, herkesi şaşırtan bir başarı göstermişti.

Böylece, ad bilimi sözü, varlık ve adı ilişkisinin tartışıldığı eski devirlerin izlerini taşıyan bu terim, bugün dilcilik terimlerinin sözlüklerinde, iki bilginin adı oluvermiştir.


Açıklayıcı yeterlik (explanatory adequancy, adequacy explanatory):

Açıklama yeterliliği.
açıklayıcı zarf tümleci (appositive adverb): Bir söz söylendikten sonra, o sözle ilgili akla gelen yeni bilgiyi açıklayan yardımcı söz dizimi birimi, açıklayıcı olarak bilinir. 


Türkçe söz öbeklerinin niteleyicileri olan sıfatlar da, cümlelerin niteleyicileri olan cümle ögeleri de niteledikleri asıl ögenin önünde yer alırlar. Bunun başka türlüsü mümkün değildir; bu yüzden, Türkçenin açıklayıcı öznesi, kendisinin, temel cümleye bağlı olmayan bir ara cümle ile bir başka yüzey yapıda yinelenmesi biçiminde olur:

  • Bir gün gece yarısına doğru, bu geç saatlere kadar niçin sokaklarda gezindiğini düşündü.
  • Yalnız kendi penceremizden bakarak, kişi ve olayları ‘bana göre’ ölçeğiyle değerlendirmeğe çalışarak, kalıcı evrensel doğrulara ulaşmak imkansızdır. 

Yorumlar (0)