SATIR ARASI KUR’AN TERCÜMESİ - Prof. Dr. Aysu Ata

SATIR ARASI KUR’AN TERCÜMESİ

Türkler VIII. yüzyıldan başlayarak kitleler halinde müslüman olmaya başlamışlar ve X. yüzyıldan itibaren de İslâmiyeti devlet dini olarak kabul etmişlerdir. Tarih boyunca kabul ettikleri dinlerin çevçevesi dahilinde dil malzemesini işleyen Türkler, bu yönde eserler vermişlerdir. Bu nedenle kabul ettikleri bu yeni din de onların ortaya koydukları eselerde kendisini fazlasıyla belli etmiştir.

Bugün İslamî Türk edebiyatımn elimizdeki bilgiler ışığında tespit edebildiğimiz ilk eseri Úutadàu Bilig’dir. Fakat eserde kullanılan dil yetkinliği ve konuların işleniş tarzı Úutadàu Bilig’i bu dönemin ilk eseri kabul etmeyi zorlaştırmaktadır. Úutadàu Bilig’den sonra kronolojik sırayla gelen -DivÀnü. LüàÀti’t-Türk, èAtabetü’l-ÓaúÀyıú vb.- eserlerde Türklerin kabul ettiği yeni dinin terminolojisini kendi dilleri ile karşılama gayreti içine girdiklerini görüyoruz74. Bu gayreti gösteren en güzel ömekler ise Türkçeye yapılan Kuran tercümeleridir. Türkler müslüman olduktan sonra yeni dinin esaslarını öğrenmek maksadı ile Kuran’ı kendi dillerine çevirmekte gecikmemişlerdir. Bugün en eski Kuran tercümesinin XI. yy’a ait olduğu mevcut eserler üzerinde yapılan dil incelemelerinden ortaya çıkarılmış ise de bu tarihle ilgili kesin bir kayıt bulunmamaktadır. Z. V. Togan, Kuran’ın Türkçeye ilk tercümesinin Farsça tercüme ile aynı zamanda hatta 961-976 yılları arasında Farsça tercümeyi yapmak üzere toplanan heyetteki Türk âlimler tarafından yapıldığmı belirtmektedir75. F. Köprülü ile aynı görüşü paylaşan A. İnan ise Kuran’ın ilk tercümesinin Farsça tercümesinden bir asır sonra yani XI. yy’da yapıldığım ileri sürmüşlerdir76. Türkçeye yapılan ilk Kuran tercümesinden sonra gerek satır arası gerekse tefsirli pek çok Kuran tercümesi yapılmıştır.

Burada ele alınan tercüme, İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa Camii No:2’de kayıtlı ve Rebì’ü’l-Àòir 764 (Ocak-Şubat 1363) istinsah tarihli Harezm Türkçesi ile yapılmış tercümedir77. Birkaç istisna dışında satır arası kelime kelime tercüme olan metin harekesizdir. Her sayfada 9 satır bulunan metnin tamamı 583 varaktır.

Harezm Türkçesi ile yapılmış olan bu tercüme Kuran’ın diğer tercümeleri gibi dil incelemeleri bakımından son derece önemlidir. Çünkü tercümeye konu olan metnin kutsallığı tercümeyi yapanın daha da titiz davranmasına sebep olacağından metin hususunda karşılaşılan yanlışlar bu gibi eserlerde yer almamaktadır. Ayrıca dinî terminolojinin halkın anlayacağı tarzda olmasına dikkat edilmiş ve bu nedenle Türkçe kelimelere ağırlık verilmiştir78.

Söz konusu eser üzerinde G. Sağol çalışmıştır: An ınterliner Tratislatıon of the Qur’an Into Khwarazm Turkish, I. lntroduction-Text, Turkish Sources XIX, Harvard University 1993, XL+369[2]s. II. GIossary, Harvard University 1993. /// Facsimile, Harvard University 199.?