Türkçenin Tarihi Gelişimi

    Türkçenin ilk yazılı ürünleri 8. yy.da başlar.  Bu döneme Eski Türkçe dönemi denir. Edebiyatımızdaki ilk yazılı ürünlerin adları Orhun Abideleri’dir. Bu abideler üç tanedir:  1. Tonyukuk, 2. Kül Tigin, 3. Bilge Kağan.

      Orhun Abidelerinin özellikleri:  

    1.Bu kitabeler ilk siyasetname örneğidir.

    2. Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleridir. 

    3. Günümüzün birçok sözcüğü, ilk haliyle bu yapıtlardadır.

    4. Bu yazıtlar, Türk tarihine ışık tutan önemli belgelerdir.

    5. İçinde “Türk” kelimesinin geçtiği ilk metindir.

    6. 38 harften oluşan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.

    7. Günümüzde Kuzey Doğu Moğolistan’da bulunur.

    8. Orhun Yazıtları’na bu abidelerin sonsuzluğa kadar kalması temennisi ile "Bengü Taşlar" denmiştir.

     Kitabelerin yazarı Yolluğ Tigin’dir. Türk” adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar 1893 yılında Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur.

    Göktürk devleti yıkılınca yerleşik hayata geçen ilk devlet Uygurlar olmuştur. Uygurlar Soğd alfabesini kullandılar. Bu alfabe 14 harflidir. Uygur Metinlerinin adları:  1. Altın Yaruk 2. Sekiz Yükmek  3. Irk Bitig.

    Karahanlı devleti İslami ilk Türk devletidir.

    Karahanlı metinlerinin adları şunlardır:

    1. Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)

    2. Divanü Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmut)

    3. Atabetü’l Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)

    4. Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi) 

    Türkçenin Göktürk, Uygur ve Karahanlı metinlerinin verildiği 8-13. yy dönemine Eski Türkçe adı verilir.

   Türkçe, Eski Türkçeden sonra Kuzeydoğu Türkçesi ve Batı Türkçesi diye iki kola ayrılır.  Kuzey Türkçesine Kıpçak Türkçesi, Doğu Türkçesine Çağatay Türkçesi adı verilir. 

    Kıpçak Türkçesi metinleri:

   1. Gülistan Tercümesi (Saraylı Seyf) 2. Hüsrev ü Şirin (Kutb)  3. Kudeks Kumanikus.

    Çağatay Türkçesi Metinleri:

   1. Muhakemetü’l Lügateyn (Ali Şir Nevai), 2. Şecere-i Terakime, 3. Şecere-i Türk (Ebulgazi Bahadır Han)

   Kuzeydoğu Türkçesinin çağdaş kolları şunlardır:

    Kazak Türkçesi, Özbek Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Tatar Türkçesi, Uygur Türkçesi.

     Batı Türkçesi’nin 13- 15. yy arasındaki dönemine Eski Anadolu Türkçesi adı verilir. Bu dönemin önemli eserleri:

     1. Yunus Emre Divanı, 2. Garipname (Aşık Paşa),

3. Mantıku’t Tayr (Kuş Dili)  (Feridüddin Atar)

   Türkçenin 15- 20. yy arasındaki dönemine Osmanlıca adı verilir. Batı Türkçesi, Osmanlıca döneminde Arapça ve Farsça etkisi altına kalmıştır.

     Osmanlıca Metinleri:

    1. Şikâyetname (Fuzuli), 2. Siham-ı Kaza (Nef’i),

3. Hüsn-ü Aşk (Şeyh Galip) 

   Batı Türkçesinin Çağdaş Kolları Şunlardır: Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagavuz Türkçesi.

    1911 yılında Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp Genç Kalemler dergisini kurarak günümüz Türkçesinin temelini attılar. Böylece Türkçedeki Arapça ve Farsça egemenliği azaldı.

     Cumhuriyet döneminde Atatürk, dile önem vermiş,           1 Kasım 1928’de Latin Alfabesi’ne geçilmiştir. Türk Dil Kurumu 12 Temmuz 1932 tarihinde Atatürk tarafından kurulmuştur.

Türklerin Kullandığı Alfabeler Şunlardır:

  1. Göktürk

  2. Uygur

  3. Arap (Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlıca döneminde)

  4. Latin (Türkiye’de Latin harfleri kullanılır.)

  5. Kiril ( Azerbaycan’da kullanılır.)

Lehçe- Şive- Ağız

    Bir dilin, bilinmeyen tarihi döneminde kendisinden ayrılan ve büyük farklılıklar gösteren koluna Lehçe denir.

    Çuvaşça ve Yakutça Türkçenin lehçeleridir.

    Bir dilin, bilinen tarihi döneminde kendisinden ayrılan ve bazı farklılıklar gösteren koluna Şive denir.

    Türkçenin şiveleri:

    Azeri Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Kazak Türkçesi, Özbek Türkçesi, Tatar Türkçesi.

     Bir dilin, ülke içerisinde farklı söyleyişlerle kullanılmasına Ağız denir. Karadeniz Ağzı, Ege Ağzı, Adana Ağzı, Urfa Ağzı buna örnektir.

    Argo-Jargon

    Belirli bir meslek grubu, çevre ya da aynı yerde bulunan bir kesimin dilde olmayan kelimeleri, belirli bir anlamda kullanmasına  Argo denir. 

Örnek:

Mangır------para

Kesik atmak---- haraç almak

Okutmak--- satarak elinden çıkarmak

Pekmezini akıtmak-------Kan akıtmak   

     Belirli bir meslek grubu ya da ortak bir uğraşı paylaşan kişilerin kullandığı teknik terimlere Jargon denir.

     Örnek:

Tıp jargonundan örnekler

Hasta ex oldu.  (öldü)

Spinal yaşayan  (beynini kullanmadan yaşayan)

Dillerin Sınıflandırılması

Dil çalışmaları sonucunda, dünyada ölü ya da yaşayan toplam 3000 dil vardır.

 Dünya dilleri arasındaki benzerlikler:

    1. Ses sistemi

    2. Yapı

    3. Söz dizimi

    4. Söz dağarcığı

    Bir ana dilden ayrılarak zamanla birer bağımsız dile dönüşen dillere akraba diller denir.

Yapı bakımından dünya dilleri üçe ayrılır:

        1- Tek Heceli Diller

        2- Eklemeli Diller

        3- Çekimli Diller

Tek Heceli Diller:

Bu gruptaki sözcükler tek heceden oluşur. Bir sözcük cümle içinde yerine göre 10-15 farklı anlamda kullanılabilir. Vurgu ve tonlama önemlidir.

               Örnek: Çince, Tibetçe

Eklemeli diller:

Kelimenin sonuna ek getirilir. Yapım ekleri anlamı, çekim ekleri görevi değiştirir. Eklerde zenginlilik ve çeşitlilik vardır. Kalınlık-incelik, düzlük- yuvarlaklık uyumu vardır.

          Örnek: Türkçe, Moğolca, Mançuca, Tunguzca.

Çekimli diller:

Sözcükler çekimlenirken ya da türetilirken kökte büyük değişiklikler olur. Sözcük kökü ile yeni sözcük arasında daima bir ilgi vardır. Çekim esnasında kökün ünsüzleri değişmez.

         Arapça kök çekimli; İngilizce, Almanca gövde çekimli dillerdendir.

Not: Türkçe köken olarak Ural –Altay Dil Ailesinin Altay Koluna bağlı, yapı olarak Sondan Eklemeli Diller içinde bulunur.