EDEBİYAT VE LİTERATÜR SÖZLERİNİN KÖKENİ-ARİF ERMAN YAZDI
Akademik
07.11.2017, 13:21 07.11.2017, 13:21
EDEBİYAT VE LİTERATÜR SÖZLERİNİN KÖKENİ
Tarihin Türklerle başlamasına karşın, Türk dilinde edebiyat/literatür sözünün karşılığı yoktur diye biliriz. Bu nedenle Türk Dil Kurumu bu yüksek sorumluluğu sırtında hissederek (!) bu sözü karşışayacak bir söz türetti yıllar önce: YAZIN. Eski Türk dillerinde arama-tarama yapmadan işin kolayına kaçarak masa başında uydurulan ve Türk dilini kirleten sözlerden biridir bu. Türk dili bu kadar basite indirgenecek bir dil değildir.
Araplar henüz edebiyat öğrenmeden önce Türk dilinde edebiyat sözünün karşılığı olan bir söz vardı. Çağatay Türkçesinde SOVAT "edebiyat", SOVATLI da "edebi" demektir. Ama Türk dili bununla da kalmamış. Arapa "edebiyat", Avrupalıya da "literatür" sözlerini armağan etmiş.
Arapça "edebiyat" sözü "görgü" anlamına gelen "adab" sözünden türemiş. Bu söz de Arapçaya "davul" ve "şarkı" anlamına gelen Akadça "adapu" sözünden kalmış. İlkel bir dil olan Akadça ise bu sözü hiçbir anlam değişikliği yapmadan Sümerceden almış. Sümerce ADAB, bir davul ve şarkı çeşiti anlamına gelir;
adab (drum) wr. a-da-ab, a-da-ba "a drum, a song" Akk. adapu
Sümerce davul anlamındaki "adab", günümüze "davul" olarak evrilmiş. Araplar ise müzik aletini ve şarkı söylemeyi görgü ve terbiye olarak kabul edip, ona edep demiş. Edebin Türkçesi ise İslam öncesi Türkçesinde SOVAK ya da UBUT. Arapça "terbiye" sözünün karşılığı da, BAĞU/BAKU.
Avrupa dillerindeki "literatür" sözü ise, Latince kağıt anlamına gelen LİTERA sözünden geliyor. Litera ise Etrüskçe kağıt/levha/yaprak ve ölçü anlamlarına gelen LETHİU sözünden Latinceye evrilmiş. Etrüskçe "lethiu" sözü olasılıkla günümüzdeki "yet(mek)" sözünün öncülü ve "yeti" anlamına geliyor. Etrüskçe "lethe" biçiminde de yazılan bu söz "pahalı" anlamına da geliyor; demeli "yete", "yeterli".
Ancak bu kadarla da kalmamış. Ölçü anlamına da gelen bu sözün yanında türevi olan ve Etrüskçe "ölçek" anlamına gelen LİTHRA sözü de bulunuyor. Bu söz de ardılları olan Latinceye "libra" ve Yunancaya "litra" olarak evrilmiş. Bu iki söz de ölçek anlamına geliyor.
